1-ma’ruza. Kirish. Fanni o‘qitish va maqsadlari. Kinematika asoslari

Dinamika
jismlarning harakat qonunlarini uni vujudga keltirgan sabablarga qarab, ya‘ni 
kuch ta‘sirida jismlar harakatini o‗rganadi. 
Statika
jismlar sistemasining muvozanatlik qonunlarini o‗rganadi. Agar jismlar harakat 
qonunlari ma‘lum bo‗lsa, ulardan muvozantlik qonunlarini ham aniqlash mumkin. 
Har doim mexanikaning u yoki bu aniq masalasini yechishda xayolan jismlar to‗plamidan 
berilgan masalada muhim bo‗lgan jismni ajratib olishga to‗g‗ri keladi. Bunday ko‗rilayotgan 
jismlarning xayolan ajratilgan majmuasiga mexanik sistema deyiladi. 
Bizni o‗rab olgan hamma jismlar nihoyatda ko‗p sonli molekula va atomlardan tuzilgan 
bo‗lib, 
makroskopik sistemani
tashkil qiladi. Jismlarning mexanik xossalari ularning Kimyoviy 
tarkibi, ichki tuzilishi va holati bilan aniqlanib, ularni o‗rganish mexanika doirasidan chetga 
chiqishi sababli bu masalalar fizikaning boshqa bo‗limlarida ko‗rib chiqiladi. Mexanikada real 
jismlarni tavsiflashda konkret masala shartiga qarab moddiy nuqta, absolyut qattiq jism, absolyut 
elastik jism, absolyut noelatik jism va shu kabi sodda modellardan foydalaniladi. U yoki bu 
modelni tanlash berilgan masalada real jismning barcha muhim o‗ziga xos xususiyatlarini 
hisobga olish, hamma ikkinchi darajali, masala echishni qiyinlashtiruvchilarini esa tashlab 
yuborish bilan amalga oshirilishi zarur. 
Tabiatdagi mavjud jismlarning vaziyatini, xususiyatlarini va harakatlarini o‗rganishda 
hamda ular bilan bog‗liq bo‗lgan jarayonlarni tasvirlashda qo‗yilgan maqsadning mohiyatiga 
ko‗ra 
fizikada
har hil soddalashtirilgan o‗xshatmalardan (
modellardan
) foydalaniladi, ya‘ni 
mavjud oboektlarni ularning ideallashgan nusxasi-modeli bilan almashtiriladi. SHu maqsadda 
fizikaning mexanika bo‗limida moddiy nuqta, mutlaq (absolyut) qattiq jism, uzluksiz (yaxlit) 
muhit deb ataladigan mexanikaviy o‗xshatmalardan (modellardan) foydalaniladi. 
Mexanik harakatda bir jismning vaziyati boshqa jismlarga nisbatan o‗zgaradi. Mexanik 
harakatning eng sodda ko‗rinishi sifatida moddiy nuqta harakatini ko‗raylik. 
Moddiy nuqta deganda, shakli, o‘lchami va tuzilishi ko‘rilayotgan masala uchun 
axamiyatga ega bo‘lmagan, lekin ma’lum massaga ega bo‘lgan jism tushuniladi. 
O‘rganilayotgan sharoitda geometrik o‘lchamlari va shakli hisobga olinmaydigan hamda 
massasi bir nuqtaga to‘plangan deb qaraladigan har qanday jism moddiy nuqta deb ataladi.

---

Moddiy nuqta tushunchasi abstrakt tushuncha bo‗lib, tabiatdagi real jismlarni 
ideallashtirish natijasida vujudga keladi va uni kiritilishi tekshirilayotgan aniq masalalarni 
yechishni yengillashtiradi. 
Moddiy nuqta tushunchasi ilmiy abstraktsiya hisoblanadi. Bu tushunchani kiritganda biz 
asosiy e‘tiborni o‗rganilayotgan hodisaning bosh mohiyatini aniqlab beruvchi tomonlarga 
qaratib, boshqa xususiyatlar (jismning geometrik o‗lchamlari, tarkibi, ichki holati va bu 
xolatning o‗zgarishi kabi xususiyatlar) ni inobatga olmaymiz. Fizika fanida faqat birgina jism 
o‗rganilmasdan bir necha jismlar to‗plami ham o‗rganiladi. Bu jismlarni moddiy nuqtalar 
to‗plami (tizimi) deb qarash mumkin. Bitta makroskopik jismni ham xayolan mayda 
bo‗lakchalarga bo‗lib, bu bo‗lakchalarni o‗zaro ta‘sirlashuvchi moddiy nuqtalar tizimi 
(sistemasi) deb tasavvur qilish mumkin. 
Ayni bir jismni bir masalada moddiy nuqta deb hisoblash mumkin, boshqalarida esa 
mumkin emas. Masalan, Yer va boshqa sayyoralarning Quyosh atrofidagi orbitadagi harakati 
ko‗rilayotganda ularni moddiy nuqta deb qarash mumkin, chunki sayyoralar o‗lchami ularning 
orbitalari o‗lchamlaridan kichik. Shu vaqtning o‗zida mexanikaning «Yer» dagi barcha 
masalalarida Yerni moddiy nuqta deb hisoblash mumkin emas. O‗rganilayotgan mexanik 
sistemani tashkil etuvchi har qanday ko‗lami katta jism yoki jismlar sistemasini