1-ma’ruza. Kirish. Fanni o‘qitish va maqsadlari. Kinematika asoslari

deformatsiyalanishiga,
ya‘ni uning qismlarini o‗zaro joylashuvini o‗zgarishiga olib keluvchi 
ta‘siri tushuniladi.
Umumiy holda jismga mexanik ta‘sirning bu ikki ko‗rinishi bir-biri bilan birga uchraydi. 
Mexanikani fan sifatida rivojlanishi eramizdan oldingi III asrlarga borib taqaladi. O‗sha 
davrdayoq qadimgi yunon olimi Arximed (287-212 eramizdan oldingi yillar) richagning 

---

muvozanatlik qonunini shakllantirishi uning mexanika fanini rivojlanishiga dastlabki qo‗shilgan 
hissasi deb qarash mumkin. Mexanikaning asosiy qonunlarini Italiya olimi Galiley (1564-1642) 
aniqlagan bo‗lsa, ingliz olimi N‘yuton (1643-1727) bu qonunlarni uzil-kesil ta‘riflab berdi va 
fundamental qonun sifatida shakllantirdi. 
Tez harakatlanuvchi jismlarning 
relyativistik mexanikasidan
farqli o‗laroq kichik tezlik bilan 
(yorug‗likning vakuumdagi tezligi s=3
.
10
8
m/c ga qaraganda) harakatlanuvchi jismlar mexanikasi 
klassik mexanika
deyiladi. Klassik mexanika asoslarini I.N‘yuton ishlab chiqqan. Shuning 
uchun uni odatda 
N’yuton mexanikasi 
deyiladi va yorug‗lik tezligiga qaraganda ancha kichik 
tezliklarda harakat qilayotgan makroskopik jismlar harakat qonunini o‗rganadi. Relyativistik 
mexanika maxsus nisbiylik nazariyasiga asoslanadi va uni keyinroq ko‗rib chiqamiz. 
Yorug‗lik tezligiga yaqin tezliklarda harakat qilayotgan makroskpik jismlar harakat 
qonunlarini A.Enshteyn (1879-1955) kashf etgan 
nisbiylik nazariyasi o‘rganadi
. Mikroskopik 
jismlar (alohida atomlar va elementar zarrachalar) harakat qonunlariga kelsak, bularni klassik 
mexanika tushuntira olmaydi. Ularni 
kvant mexanika
o‗rganadi. 
Mexanika quyidagi uch bo‗limni o‗z ichiga oladi: kinematika, dinamika va statika. 
Kinematika -
jismlar harakatini uni vujudga keltirgan sabablarga qarab emas, balki 
ularni harakat davomida qoldirgan izlariga (trayektoriyasiga) qarab o‗rganadi.