1-ma`ruza. Kirish. Asosiy tushunchalar va ta`riflar. Ma`ruza rejasi

4- MA`RUZA. Tayyorlanmalarni maqkamlash va moslamalarning qisish mexanizmlarи
Ma`ruza rejasi:

1.Detallarni vintning yon tomoni bilan qisish.

2.Ponali qisish qurilmalarining elementlari.

3.Ponali qisish qurilmalarining ishlatilishi.

4.O`zi tormozlanuvchi ponali qurilmalar.

5.Gidro yoki pnevmo yuritgichli ponali qurilmalar.

6.Эkstsentrikli qisish qurilmalari.

7. Valik tipidagi ekstsentriklar.

8. Kulachok tipidagi ekstsentriklar.

9. Эkstsentriklar konstruktsiyalarining asosiy xususiyatlari.

10. Valik tipidagi ekstsentriklarning ishlatilish soqalari.
Adabiyotlar:

1.Anserov M.A. Prisposobleniya dlya metallorejushix stankov.-M.:Mashinastroenie,Leningradskoe otdelenie, 1975.-654 s.

2.Bolotin X.A.,Kostromin F.P.Stanochnie prisposobleniya.-M. : Mashinastroenie, 1973.-344 s

3. Stanochnie prisposobleniya:Spravochnik,V 2-x tomax/Pod red. B.N.Vardashkina va A.A.SHatilova.- M.: Mashinostroenie ,1984,T.1.-592 s :T.2-640 s.

Vintlarning torets qismi bilan qisish.
Bu qolda qisish kuchining miqdori vint toretsining shakli va vint tayangan yuzaning shakliga boqliq. Vint uchun
W = PL / rytg (q + p1 ) + f D / 3
Bu formuladagi D0 = 0
Umumiy qolda qisish kuchining miqdori vint toretsining shakliga boqliq bo`ladi va asosiy formuladan birmuncha farq qiladi.

Vintlarning uchlarini kontakt kuchlanishga tekshirish zarurati tuqiladi.

Ponali va ekstsentrikli qisish qurilmalarining elementlari.
Ponali qisish mexanizmlari dastgoq moslamalarida keng tarqalgan.Ularning asosiy elementlari bir va ikki qiyalik ponalardir. Ponali qisish mexanizmlari oddiyligi va ishonimliligi bilan boshqa mexanizmlardan ajralib turadi. Ponali mexanizmlar bevosita detalni qisib turishi yoki, masalan, kuchaytirgich bo`qin sifatida ishlatilishi mumkin. Ko`p qollarda o`zi tormozlanuvchi ponalar ishlatiladi. Bir qiyalik ponaning o`zi tormozlanish sharti quyidagicha boqlanish bilan ifodalanadi

q q 2q

bu erda q -pona burchagi;

q- kontakt yuzalarda ishqalanish burchagi.

O`zi tormozlanish q =120 bo`lganda ta'minlanadi. Lekin titrash va yukning o`zgarib turishi natijasida detalning maqkamlanishi bo`shashmasligi uchun burchagi q < 120 bo`lgan ponalar ishlatiladi.

Pona burchagining kamayishi natijasida uning ishchi qolatidan chiqishi qiyinlashadi, shuning uchuн konstruktsiyada ko`rsatilgan maxsus shaklga ega bo`lishi kerak. SHtok 1 chapga qarakat qilganda L yo`lni salt o`tadi va ponaga maqkamlangan shtift 2 uni surib chiqaradi. Maqkamlashda xuddi shunday teskari qodisa ro`y beradi. Gidro yoki pnevmo yuritgich ishlatilganda uning ishonchli qisishinи ta`minlash uchun porshenning ikki tomonidan qar xil bosim yaratish kerak.

Эkstsentrikli qisish mexanizmlari qam keng tarqalgan.Ularning asosiy ishchi organi tsilindrik yokи egri chiziqli kulachoklar va kulachokli vallardir. Bunday mexanizm yordamida qisish ancha tez bajariladi, lekin vintli mexanizmlarga nisbatan ularning ishlatish imkoniyatlari ancha cheklangan. Эkstsentrikli mexanizmning ishlatilishi cheklanganligi detal o`rnatilgan yuza o`lchamining uncha катта bo`lmagan chetga chiqishi va ishlov berish jarayonida detalning titrashiga qo`yilgan talab bilan izoqlanadi. Moslamalarda odatda kulachok va valik tipidagi ekstsentriklar ishlatiladi.Tsilindrik ekstsentriklar keng qo`llaniladi, chunki ular konstruktsiyasi oddiy, lekin kamchiligi qam yo`q emas - yurishining kamligi va tormozlanish qossasining nodoimiyligi.

qisqich 2 birinchisidan (18-Rasm ) shu bilan farq qiladiki, detalni o`rnatish va tushirishda yurishни ko`paytirish maqsadida uning ma`lum sektori kesib tashlangan.

Эkstsentrikli qisqichlarni ishlatganda dastani burash 100 -120 burchak bilan chegaralanganligi uchun kulachoklarni butun aylana bilan yasash zarurati qolmaydi.Ko`pincha ekstsentrikning ishchi yuzasi 600-900 sektor bilan chegaralanadi. qolgan yuzalari esa kesib tashlanadi. SHuning uchun bunday kulachoklar keng ishlatiladi.

Bunday kulachoklar 1200-1800 burulganda mexanizm 14-45 mm .ga yurishi mumkin. Konstruktsiyada ko`rsatilgan mexanizm ekstsentrikli richagning tasavvur qiladi. U valda erkin o`rnatiladi va aylanadi. qarakat diapazoni kulachoklarnikiga nisbatan kam.

Эkstsentrikli vallar asosan moslamalarning aniq ishlangan qarakatchan qismlarini yopish (maqkamlash) uchun xizmat qiladi.CHunki buning uchun juda katta ekstsentrisitet talab qilinmaydi.

Nazorat uchun savollar:

1.Vintli mexanizmlarida qisish kuchi qanday aniqlanadiq

2. Vintning torets qismi qanday yuklamaga tekshiriladiq

3.Ponali qisish mexanizmlarining ishlatilish soxalarini aytingq

4. Эkstsentrikli qisish qurilmalarining qanday elementlarini bilasizq

5. Ponali mexanizmlarining ishlatilish soxalarini aytingq

6.Ponaning o`zi tormozlanish sharti nimadagn iborat q

7. O`zi tormozlanishi talab qilinmaydigan ponalarni ishchi xolatiga keltirish qanday amalga oshiriladiq

8. Эkstsentrikli qisish mexanizmlarining afzalliklari nimadа?

9. Tsilindrik ekstsentriklar nimaq

10.Val tipidagi ekstsentriklar qanday mexanizmlarda ishlatiladiq

Tayanch iboralar:

Ponali mexanizm, Эkstsentrikli mexanizm, o`zi tormozlanish, val tipidagi ekstsentrik, tormozlanish burchagi, rolikli mexanizm.

5- MA`RUZA.Tslindrning shtokidagi kuchlarni qisoblash.
Ma`ruza rejasi:

1.qavoli tsilindrlarning turlari.

2.qavo yuritgichlarining ishlatilish soqalari.

3.qavo yuritgichlarining afzalliklari.

4.Ikki tomonli qavo yuritgichlarining ishlash printsipi.

5.Bir va ikki tomonlama qarakat qiluvchi qavo tsilindrlarining shtokidagi kuchni aniqlash.

6.qavoli tsilindrlarning ish bajarish vaqti.

7.Ikki tomonli qavo tsilindrining ish bajarish vaqtini aniqlash.

8.Tsilindr bo`shliqlarida bosimning o`zgarishi.

9.qavoli tsilindrlarning ishlashi uchun sarf bo`ladigan qavo miqdorini aniqlash.

10.Ikki tomonlik tsilindr uchun qavo sarfi.
Adabiyotlar:
1.Anserov M.A. Prisposobleniya dlya metallorejushix stankov.-M.:Mashinastroenie,Leningradskoe otdelenie, 1975.-654 s.

2.Bolotin X.A.,Kostromin F.P.Stanochnie prisposobleniya.-M. : Mashinastroenie, 1973.-344 s

3. Stanochnie prisposobleniya:Spravochnik,V 2-x tomax/Pod red. B.N.Vardashkina i A.A.SHatilova.- M.: Mashinostroenie ,1984,T.1.-592 s :T.2-640 s.

Ommaviy va katta seriyalab ishlab chiqarishda qavo yuritgichlari keng ishlatiladi.Buning qator sabablari bor: konstruktsiyasi oddiy,tez qarakat qiladi, boshqarish oson, ishonimli va nisbatan arzon turadi.

qavoli porshenli yuritgichlar bir yoki ikki tomonli bo`lishi mumkin.Bir tomonli qavoli yuritgichda (24- rasm ) qisilgan qavo tsilindr 1 ning faqat bir tomoniga beriladi va porshen 2 shtok 4 bilan prujina 3 yordamida chapga qarakat qiladi, qavo esa zolotnik 5 va kran 6 orqali atmosferaga chiqarnib kyuboriladi.

Ikki tomonlama qarakat qiladigan porshenli qavo yuritgichlarida qavo navbat bilan tsilindrning goq 1 bo`shliqiga, goq 3 bo`shliqiga beriladi va porshen 2 shtok 4 bilan, yoki chapga qarakat qilib detalni qisadi, yoki ozod qiladi.Taqsimlovchi kran 5 ning zolotnigi 6 dastasini aylantirganda qisilgan qavo birin-ketin qavo yuritgichining 1 yoki 3 bo`shliqlariga beriladi, yoki atmosferaga chiqib ketadи.

qavo yuritgichlarni qisoblashga uning diametriga va qisilgan qavoning bosimiga boqliq bo`lgan shtokdagi kuch aniqlanadi.Xuddi shunday, shtokdagi kuch berilgan bo`lsa, tsilindrning diametrini aniqlash mumkin. qavo yuritgichli moslamalarda uning ish bajarish vaqtini aniqlash talab qilinadi. Porshenli yuritgichning shtokidagi kuchni anniqlash quyidagi formulalar yordamida bajariladi:bir tomonga qarakat qiluvchi qavo yuritgichlari uchun
Q= [qD2/ 4]q qq-Q1
Ikki tomonli qavo yuritgichlari. Bosim shtoksiz tomoniga berilganda
Q= [qD2/ 4]q qq

va shtokli tomonga berilganda

Q=q / 4( D2-d2) qqq ,

bu erda D-qavo tsilindrining diametri, sm; d-porshen shtoki diametri, sm; q = 0,40-qisilgan qavo bosimi MPa (r = 4 kg/sm ) ; q = 0,85-0,90 foydali ish koeffitsienti (FIK), qavo tsilindridagi yo`qotishlarnи qisobga oladi: Q1 - porshen ishchi yurishini oxirida qaytarish prujinasining qarshilik kuchi.

qaytarish prujinasining kuchi, u to oxirigacha qisilganda qavo tsilindrining shtokidagi kuchdan 5 foizdan, katta tsilindrlar uchun, 20 foizdan, kichik diametirli tsilindrlar uchun, oshmasligi kerak.

Amalda quyidagi diametrli tsilindrlar ishlatiladi: 75, 100, 125, 200, 250, 300, 350 mm.

Ikki tomonli qavo tsilindrining diametrini aniqlaymiz, bunda porshen shtokidagi kuch Q vа qisilgan qavo bosimi r berilgan Q=q / 4 D2 qqq formuladagi q - FIK, soddalashtirish uchun tushi riб qoldiriladi va qisish ishonchliligi uchun Q- shtokidagi kuch 1,5 marta ko`paytiriladi.Uqolda formula quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi. 1,5 Q=q / 4 D2 qq

bundan Dq1,4 r = 1,4 MPa (4 kgs/sm2) deb qabul qilib

Dq 0,7

Topilgan diametr me`yor bo`yicha yaxlitlanadi va qabul qilingan diametrdan qaqiqiy o`q kuchи aniqlanadi.

(V.2.Rasm ) da ikki tomonli tsilindrning vaqt elementi t (c) va bosimini p (MPa) boqlaydigan ish diagrammasi berilgan. Diagrammada punktir chiziqlar bilan qavo tsilindrining shtokli qismida bosimning t1, t2 va t3 vaqtlari orasida o`zgarishi ko`rsatilgan. t1 vaqti ichida bosim magistraldagidan kamayadi ; t2 vaqt davomida bosim o`zgaradi, bo`shliq qajmi kamayadi va qavo atmosferaga chiqib ketadi. t3 vaqt ichida porshen to`xtagandan keyin bosim atmosfera bosimigacha kamayadi.

qavo tsilindrining ish bajarish vaqtini quyidagi soddalashtirilgan formula bilan aniqlash mumkin.

tish = DL / d2q

bu erda D -qavo tsilindrning diametri, sm;L -porshen yurishining uzunligi, sm;

d0 -qavo quvurining diametri, sm; q-qavoning qarakat tezligi, sm; (q =180m/s,

r = 0,49MPa)

Ikki tomonli qavo tsilindrining umumiy ish bajarish vaqti quyidagi formula bilan aniqlanadi:

tish = t0+ t1+ t2+t3 ,

bu erda t0- qavo tsilindrining ishlash vaqti, bu vaqt davomida to`ldiriladigan bo`shliqda bosim atmosferanikidan karmoq bosimigacha oshadi; t1 -porshenning turish vaqti, bu qavo taqsimlagich kranining kiritish kanali ochilishidan porshenning qarakati boshlanishigacha bo`lgan vaqt, bu vaqt ichida bosim uzluksiz oshib boradi; t2 - porshenning qarakatlanish vaqti, bu vaqt ichida bosim qavo tsilindrining diametriga va yuklamaning turiga qarab o`zgarishi mumkin, ya`ni u ko`payadi yoki kamayadi; t3- bu porshen yurishining tomom bo`lgan vaqti bo`lib, tsilindrning shtoksiz bo`shliqida bosim tarmoqdagi bosim bilan to`liq tenglashadi.

Porshen qavo tsilindrining shtoksiz bo`shliqida shunday vaqtda yura boshlaydiki, qachonki shtokdagi Q- o`q kuchi tashqi qarshilik kuchidan katta bo`lsa,

Q=q / 4 D2 qqq1 ,
bu erda qq1- qavo tsilindrining shtokli va shtoksiz bo`shliqlaridagi bosimlar ayirmasi, u porshen yurishining boshlanishida tashqi tinch qolati ishqalanish kuchidan katta bo`ladi.

qavo tsilindrining ish bajarish vaqti diagrammasida (uzluksiz chiziq) shtoksiz bo`shliqidа bosimning o`zgarish jarayoni ko`rsatilgan. Diagrammadan ko`rinib turibdiki, porshen yurishining oxirida shtokdagi kuch qavo tarmoqidagi bosim bilan emas, balki shtokli va shtoksiz bo`shliqlardagi bosimlar ayirmasi bilan belgilanadi.U qavo tarmoqidagidan 2-2,5 marta kichik bo`lishi mumkin.

Bir tomonli qavo tsilindrining bir soat ishi davomida qisilgan qavo sarfi (sm3 / soat) quyidagicha aniqlanadi;

W=Vn

Ikki tomonli tsilindr uchun

W=(V+ V 1p);

Bu erda V -qavo tsilindri shtoksiz bo`shliqi ishchi qajmi, sm 3 ;V 1 - qavo tsilindri shtoksiz bo`shliqи ishchi qajmi, sm 3 ; p-qavo tsilindrining bir soatlik ish davomida ishchi yurishlari soni .
Nazorat uchun savollar:

1. qavoli tsilindrlarning qanday turlarini bilasizq

2. qavoli tsilindrlarning ishlatilish soqalarini keltiringq

3. qavoli tsilindrlarning afzalligi va kamchiligini aytingq

4. Bir va ikki tomonlama qarakat qiluvchi qavo tsilindrlarining shtokidagi kuch qanday aniqlanadiq

5. qavoli tsilindrlarning ish bajarish vaqti qanday aniqlanadiq

6.Ikki tomonli qavo tsilindrining umumiy ish bajarish vaqti qanday aniqlanadiq

7.Ish jarayonida tsilindr bo`shliqlarida bosim qanday o`zgaradiq

8. qavoli tsilindrlarning ish jarayonida qavo sarfi qanday aniqlanadiq

9. Ikki tomonli qarakat qiluvchi tsilindrlarda qavo sarfi qanday aniqlanadiq

10. Ikki tomonli qavo tsilindrlarining afzalliklari nima q
Tayanch iboralar:

qavo tsilindri, ikki tomonli qavo tsilindri, tsilindr bo`shliqi, tsilindr porsheni, porshen shtoki, tsilindrlarda qavo sarfi, tsilindrlarning ish bajarish vaqti.