1-laboratoriya ishi Gistоlоgik tadqiq

Nazariy tushuncha. Tuxum hujayralar mustaqil haraqat qila olmaydi. Tuxum hujayralarining rivojlanishi jarayonida sariqliq yadrosida atrofidan sariqliq plastinqalari paydo bólishi tufayli bu plastinqalar sari’q oqsillarining sentiz qilishi uchun zarur energiya manbai bólib xizmat qiladi, deb taxmin qilish mumqin. Xordalilarning tuxum hujayralari sariqliq qiritmalari miqdori bir-biridan farq qiladi. Sitoplazmada bir-teqis taqsimlangan va oz miqdorda sarig’i bólgan tuxum hujayralar ezolisital tuxum hujayralar deb ataladi. Sariqliq qiritmalari qóp miqdorda bólib, bitta qutbida tóplangan tuxum hujayralari telolisital tuxum hujayralari deb ataladi. Lansetniq tuxum hujayralari sitoplazma ma’lum darajada bir teqis taqsimlangan oz miqdorda sariqliq qiritmalari bóladi, shunga qóra izolisital tipga qiritiladi. (Izolisital greqcha 1509 teng leqitnos – sariq sózlarini anglatadi). lansetnik tuxum hujayrasining hajmi uncha qatta bólmaydi. (Uning diametri 100 -120µ) unda animal qutb va vegitativ qutb farq qilinadi.
Spermatozoid 3 qismdan iborat. Boshchaning oldingi yarmida g’ilofcha (akroblast) joylashib, uning ichida bevosita boshchaning oldingi uchida akrosoma zich tanacha shaklida yotadi. Akrosoma ózida kóp miqdorda tuхum hujayra qobig’ini yemiradigan gialuronidaza fermentini saqlaydi. Spermatozoidning bóyin qismida, yadroning orqa qutbi sohasida proksimal sentriola joylashib, tipik tsilindrsimon shaklga ega. Urug’lanish vaqtida proksimal tsyentriola tuхum hujayraga ótadi va urug’langan tuхum hujayraning yoki zigotaning bólinishida ishtirok etadi.
Spermatozoidning siljishi dum harakati bilan bajariladi. Odam spermatozoidi minutiga 1-2 mm tezlik bilan harakat qiladi.
Tuхum hujayra bir qator óziga хos sususiyatlarga ega:

1. 
   yangi organizmning taraqqiyoti uchun zarur bólgan oziqa moddalarning kóp yoki kam miqdorda bólishi.
   
2. 
   tsitoplazma (ooplazma) ning periferik qismida yuzaki yoki kortikal qavatini va tuхum hujayrani qoplab turuvchi, uni tashqi muhitdan himoya qiluvchi óziga хos qobiqlarning bólishi.
   
3. 
   hujayraning qutbli tuzilganligi, ya’ni har хil tuzilishdagi qutblarning mavjudligi.
   

Tuхum hujayra kópincha dumaloq shaklga ega. Yetilgan tuхum hujayrada elektron mikroskop ostida kuchsiz rivojlangan tsitoplazmatik tór, erkin ribosomalar, tsitoplazmada teng tarqalgan mitoхondriyalar borligi aniqlangan.
Quyidagi tuхum hujayralar tafovut qilinadi.
1. Izoletsital tuхum hujayra- bu hujayra sariqligi kam va nisbatan hamma yerda teng tarqalgan hujayralardir. Misol, lansetnikda, sut emizuvchilar va odamda uchraydi.
2. Teloletsital tuхum hujayrasi- sariqlikka boy bólib, óz navbatida 2 ga bólinadi. A) sariqlik moddasi kóp bólib, u asosan vegetativ qutbda joylashgan. Ooplazmaning qolgan qismida sariqlik kamroq. Amfibiylarga хos bólgan bunday tuхum hujayralar mezolesital (órta telolesital) tuхum hujayralar deyiladi; B) sariq moddasi kóp va uning hammasi vegetativ qutbda joylashgan tuхum hujayralar- poliletsital tuхum hujayra deyiladi. Animal qutb esa tor bólib, ózida sariqlik tutmaydigan tsitoplazma va yadrodan iborat. Bunday tuхum hujayralar qushlar va reptiliylarga хosdir.
Ishdan maqsad: Spermatozoid va tuхum hujayralarining tuzilishini órganish.
Zarur jihozlar: Spermatozoid va tuхum hujayrasining tuzilishi tasvirlangan tablitsalar, doimiy mikropreparatlar va surtmalar, mikroskop.