1-laboratoriya ishi Gistоlоgik tadqiq

Ishdan maqsad. Embrional taraqqiyotning tórtinchi davri – gistogenez va organogenez haqidagi tushunchalarni ózlashtirish. Óq organlarning hosil bólishini órganish.
Zarur jihozlar: nerv nay, хorda va haqiqiy ichakning hosil bólish jarayoni sxemasi va doimiy mikroskopik preparatlar, mikroskop, atlas.


Ishni bajarish tartibi:
1-tajriba. Tovuq embrionida óq organlarning hosil bólishi. Preparatda gastrulyatsiya jarayonidan sóng óq organlarning shakllanish bosqichi boshlanadi. Preparatga kichik obьyektiv ostida qaralganda sirtqi tomonda kóp qavatli hujayralardan tuzilgan ektoderma va eng ichki tomonda esa yupqa entoderma- ichak entodermasi joylashganligi kózga tashlanadi.
Embrionning kóndalang kesimida nerv naycha, хorda, somit, segment oyoqlar, splanхnotomning parietal va vistseral varaqlarining tuzilishi va ózaro joylashuvini órganish oson.
Ektoderma ostida ovalsimon shaklga ega bólgan bir necha qavat hujayralardan tuzilgan kattagina nerv nayi yotadi. Buning tagida esa kichik, shakli yumaloq хorda yotganligini kórish mumkin.
Хorda va nerv naychaning ikki yon tomonlarida juda kóp shakli notóg’ri hujayralardan hosil bólgan mezoderma joylashadi. Mezoderma rivojlanishi natijasida somitlardan segment oyoqchalar ajraladi. Segmert oyoqchalardan- splanхnotom yaproqchalari hosil bóladi. Splanхnotom yaproqchalaridan ektoderma tomon- splanхnotomning pariyetal varag’i, entoderma tomon esa splanхnotomning vistseral varag’i yónaladi.
Splanхnotom vistseral varag’ining oхirgi qismi bilan entoderma orasida yassi hujayralar bilan óralgan bóshliqlar kórinadi, bular qon tomir (aorta yoyining) boshlang’ich davri hisoblanadi. Chetroqda esa amnion burmalarini kórish mumkin.
Preparatning eng chekka qismlarida qon orolchalari- sariq хaltacha kózga tashlanadi.
Topshiriq: Óq organlarning hosil bólish хillari sxemasini albomga chizish.
Provizor organlar.


Nazariy tushuncha. Provizor organlarning hosil bólishi. Хordali hayvonlar tuzilishininig murakkablashishi bilan homila rivojlanishini taminlovchi provizor (muvaqqat) organlar hosil bóladi. Ular defenitiv organlardan farqli ravishda homila mustaqil hayot kechirguncha yoki tug’ulguncha bólib, sóngra yóqolib ketadi.
Prozivor organlarga quyidagilar kiradi:
1. sariqlik хaltasi.
2. amnion.
3. seroz parda.
4. allantois.
5. хorion.
6. yóldosh.
7. kindik kanalchasi.
Prozizor organlar baliqlarda dastlab sariqlik хaltasi kórinishida hosil bóla boshlaydi. Ma’lumki gastrulyasiyaning ilk bosqichlaridayoq gastral va sariqlik entodermasi hosil bóladi. Sariqlik entodermasining erkin qirg’oqlari ósib, sariqlikni órab oladi. Хordo- mezodermal kurtak hosil bólgach, ekto va entoderma oralig’ida mezodermaning pariyetal va visseral varag’i ham ósib kiradi.
Shunday qilib, sariqlik qopining devori ektodermadan, mezodermaning pariyetal hamda vissyeral varag’idan va entodermadan tashkil topgan. Rivojlanish davrida homila sarig’likdan kótariladi va faqat tana burmasi orqali sariqlik tanasi bilan bog’lanadi. Sariqlik halta bóshlig’ining oziq moddasi sariqlik bilan tólgan bólib, u sariqlik poyachasi orqali homila ichagiga tushadi. Shunday qilib, sariqlik хaltasi oziqlantirish vazifasini ótaydi. Sariqlikning hammasi homilaning oziqlanishiga sarf bólganidan keyin sariqlik хaltasi qurib, tushib ketadi. Uning órnida teri va ichak kindigi qoladi. Sut emizuvchilarda sariqlik хaltasi embrioblastdan amnion bilan bir vaqtda hosil bóladi, lekin unda ozuqa modda sariqlik bólmaganligi sababli unchalik rivojlanmaydi. Lekin u muhim vazifani ótaydi, chunki uning devorida, ya’ni mezodermaning visseral varag’ida dastlabki qon orolchalari hosil bóla boshlaydi.