1. Kimyoviy tolalar tasnifi va tola hosil qiluvchi polimerlarning xossalari

a) b) v)

1-rasm. Metal (b) va polimer tolalar (a va b) strukturalarining modellari

Tola strukturasi yuqori darajada anizotropik tuzilishda bo’lishi katta ahamiyatga ega. Qanday qilib yuqori pishiqlik va elastiklikka erishish mumkin? Paxta tolasi strukturasini quyidagicha modellash mumkin. Uning strukturasining tola o’qi bo’yicha yo’nalgan fibrillyarni bir-biri bilan keishgan to’rga o’xshatish mumkin. Fibrillyar, ular orqali o’tuvchi molekulalar yoki molekula pachkalari bilan mustahkam bog’langan bo’ladi (1a-rasm). Sellyuloza tolasining pishiqligi 30 sN (teks (45 kg/mm²) bo’lsa, po’lat simning pishiqligi 202 kg/mm² teng, Po’lat sim pishiqligining yuqori bo’lishi, uning kristall panjarasining tuzilishiga bog’liq (1b-rasm, 1v-rasm). Agar struktura panjarada nuqson bo’lsa, u mana shu nuqson orqali uziladi. Xuddi shunday uzilish tolalarda ham sodir bo’ladi, Tolaning parallel joylashgan makromolekulalari ideal tarzda oriyentatsiyalangan bo’lsa, uning pishiqligi maksimum bo’ladi. Bunday tolalar, uning ko’ndalang kesimiga to’g’ri kelgan, makromolekulalarning kimyoviy bog’lanish kuchiga teng bo’lgan og’irlik kuch ta’sirida uziladi. Tolaning ko’ndalang kesimiga qancha ko’p makromolekula to’g’ri kelsa, u shunchalik pishiq bo’ladi. Tolalar uzilganda, albatta kimyoviy bog’ uziladi, ya’ni mexano-destruksiya jarayoni sodir bo’ladi. Makromolekulaning oriyentatsiyalash va polimerlanish darajasi qancha yuqori bo’lsa, tolaning ko’ndalang kesimiga to’g’ri keladigan makromolekulalar soni shuncha ko’p bo’ladi. Polimer qanchalik qayishoq bo’lsa, bunday bog’lanish qiymati shuncha kam bo’ladi (2- rasm, 2-egri chiziq).