1. Kambagʻallikning mohiyati va vujudga kelish sabablari. Oziq-ovqat va demografik muammolarning mohiyati va ularga taʼsir qiluvchi omillar

Jahon banki ma'ruzalari
1990 yildan boshshab har yili Jahon bankining «Kambag‘allik va yalpi farovonlik» ma'ruzalari e'lon qilinadi. So‘nggi ma'ruza 2018 yilning oktabr oyida chiqarilgan. Undagi asosiy ko‘rsatkich qashshoqlikning xalqaro chegarasi bir kishi uchun kuniga 1,9 dollar miqdorida ekanidir. Biroq qashshoqlik bo‘yicha yangi ta'rif va o‘lchamlar kiritilmoqda. Jumladan, ijtimoiy kambag‘allik. Bu ko‘rsatkich mutlaq va nisbiy kambag‘allik konsepsiyasini birlashtiradi.
Bundan tashqari, kambag‘allik daromadlar darajasi bo‘yicha kommunal xizmatlar (suv, elektr energiyasi), sog‘liqni saqlash yoki ta'lim olish imkoniyatini aks ettirmagani uchun ko‘p o‘lchamli kambag‘allik ko‘rsatkichi kiritildi. Ana shu tushunchaga mos ravishda global darajadagi kambag‘allar ulushi monetar kambag‘allik bilan taqqoslaganda taxminan 50 foizga yuqoriroq.
Jahon banki ma'lumotlariga ko‘ra, 736 million kishi (aholining 10 foizi) o‘ta qashshoqlik sharoitida (kuniga 1,9 dollardan kam kirimga ega), dunyo aholisining deyarli yarmi – 3,4 mlrd kishi – kuniga 5,5 dollardan kam tushumga ega. Qashshoqlik darajasi eng yuqori qit'a Afrika, sayyoradagi eng qashshoq mamlakatlar – Kongo demokratik respublikasi (o‘ta qashshoqlik darajasi – 77,1 foiz) va Madagaskar (77,6 foiz), (Mali (72,2), Liberiya (77,0), Nigeriya (75,3), Bangladesh (7 6 ,2 ))4


O‘zbekistonga tegishli ko‘rsatkichlar va Prezident maruzasi
O‘zbekiston kambag‘allikni qisqartirish bo‘yicha Jahon banki va BMT Taraqqiyot dasturi bilan birgalikda dastur ishlab chiqishni rejalashtirmoqda. Uni amalga oshirish uchun 700 million dollar mablag‘ yo‘naltiriladi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raisligida 2020-yilning 27-fevral kuni tadbirkorlikni rivojlantirish orqali kambagʻallikni qisqartirishga qaratilgan chora-tadbirlar boʻyicha videoselektor yigʻilishi boʻlib oʻtdi. Yigʻilishda Oʻzbekiston Respublikasia Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev mamlakatdagi real kambagʻallik holatiga baho berib, “Kambagʻallikni kamaytirish oylik yoki nafaqa miqdorini koʻpaytirish, yoppasiga kredit berish, degani emas. Buning uchun, eng avvalo, aholini kasbga oʻqitish, moliyaviy savodxonligini oshirish, odamlarda tadbirkorlik hissini uygʻotish, infratuzilmani yaxshilash, farzandlarini oʻqitish, sifatli davolanish, manzilli nafaqa toʻlash tizimini joriy qilish kerak”, deb taʼkidlab oʻtdilar.
Davlat rahbarining qayd etishicha, odamlarga pul emas, ish berish kerak. 30 yil davomida ularga pul berish bilan hech narsa oʻzgarmagan. Kambagʻallar uyida yotmasligi kerak. “Ularni ham oʻrgatish kerak. Har bir Oʻzbekiston fuqarosi yashashga, dunyodagi boʻlayotgan globallashuv, oʻzgarishlarga tayyor boʻlishi kerak. Kambagʻallarning ham dunyoqarashini oʻzgartirish kerak. Uyida yotish tizimi tugadi endi. Inontirish kerak, ishontirish kerak, hayrixoh qilish kerak. Unda ham ertangi kunga umid uygʻotish kerak. Endi pul emas, ish berishimiz kerak. Imkon yaratishimiz, oʻqitishimiz kerak. Pul berish bilan hech narsa oʻzgarmadi 30 yilda. Endi manzilli ishga oʻtamiz. Har bir xonadonga asalarichilik, quyonchilik, chorvachilik, uzumchilik, limonchilik, tadbirkorlik, uddaburonlik, hunarmandchilik – hammasini oʻrgatamiz. Oʻrgatmasak, boʻlmaydi. Pul berib, tashlab ketish bilan natija boʻlmadi. Mana shunday muhit yaratsak, oʻshanda oʻzgarish boʻladi”.
“Dastlabki hisob-kitoblarga koʻra, 12-15 foiz yoki 4-5 million aholimiz kambagʻal. Bu ularning bir kunlik daromadi 10-13 ming soʻmdan oshmayapti, degani. Yoki bir oilada mashina ham, chorva ham boʻlishi mumkin, lekin bir kishi ogʻir kasal boʻlsa, oila daromadining kamida 70 foizi uni davolatishga ketadi. Xoʻsh bunday oilani oʻziga toʻq deyish mumkinmi? Prezident sifatida meni odamlarimizning ovqatlanishi, davolanishi, bolalarini oʻqitishi, kiyintirishi kabi hayotiy ehtiyojlari nima boʻlayapti, degan savol har kuni qiynaydi,” – deb taʼkidlaydi Shavkat Mirziyoyev.