1. Фуқароларнинг ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқи ва унинг

1.4. Ижтимоий таъминот ҳуқуқи курсининг бошқа ҳуқуқий ва иқтисодий фанлар билан ўзаро муносабати
Ижтимоий таъминот ҳуқуқи фан соҳаси сифатида бошқа бир қатор ҳуқуқий ҳамда иқтисодий фанлар билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, уларнинг ютуқларидан фойдаланади ҳамда умумий тушунчаларга эга бўлади.
Ижтимоий таъминот ҳуқуқи, энг аввало, меҳнат ҳуқуқи фани билан боглиқдир. Ижтимоий таъминот ҳуқуқи фани ҳам меҳнат ҳуқуқи фани фойдаланадиган меҳнат стажи, ўртача иш ҳақи миқдори, ишлаб чиқаришда соғлиққа зарар етказилиши, касб касалликлари каби бир қатор умумий тушунчалардан фойдаланади. Ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқи ходим меҳнат фаолияти юритган даврда давлат ижтимоий суғуртаси фондига бадал тўланганлиги билан боғланган.
Меҳнат ҳуқуқи ва ижтимоий таъминот ҳуқуқи умумий норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар асосида ижтимоий муносабатларни тартибга солади. Масалан, меҳнат қонун ҳужжатлари ижтимоий таъминот муносабатларига ва ижтимоий таъминотга оид меъёрий ҳужжатлар меҳнат муносабатларига нисбатан қўлланиладиган ҳол тез-тез учраб туради. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 16-боби "Давлат ижтимоий суғуртаси" деб номланади ва унда ижтимоий таъминотнинг асосий шакллари ва бу ҳуқуқдан фойдаланишнинг умумий шартлари назарда тутилган (МКнинг 282-294-моддалари).
Шу билан бирга ушбу икки ҳуқуқ соҳаси ўзига хос хусусиятларга ҳам эга бўлиб, уларни алоҳида ҳуқуқий фан эканлигини тавсифлайди. Хусусан,

меҳнат ҳуқуқининг предмети ходим ва иш берувчи ўртасидаги меҳнат муносабатлари бўлса, ижтимоий таъминот ҳуқуқининг предмети одатда ўтган даврда меҳнат муносабатида бўлган, зарур меҳнат стажига эга бўлган фуқаро билан давлат ёки жамоат ижтимоий таъминот органлари ўртасидаги муносабат саналади.

Меҳнат ҳуқуқий муносабатлари ихтиёрийликка, томонлар тенглигига асосланган ҳолда юзага келса, ижтимоий таъминот муносабатлари зарур юридик таркиб мавжуд бўлганида ижтимоий таъминот органи хоҳишига боғлиқ бўлмаган тарзда юзага келаверади аммо унинг иштирокчилари тенг ҳуқуқли бўлмайди.
Ушбу икки ҳуқуқ соҳаси қўллайдиган усуллар ҳам турличадир. Меҳнат ҳуқуқий муносабатлари ихтиёрийлик ва тенгликка асосланиши туфайли кўпроқ хусусий ҳуқуқий усулларда тартибга солинса, ижтимоий таъминот ҳуқуқи давлат иштирокидаги муносабатлар бўлганлиги туфайли маъмурий-ҳуқуқий усулларда, яъни давлат мажбурловидан фойдаланилгани ҳолда тартибга солинади.
Меҳнат ҳуқуқи ва ижтимоий таъминот ҳуқуқи ўз мақсадлари, олдидаги вазифалари, қўллайдиган ҳуқуқий-ташкилий воситалари бошқа кўплаб жиҳатлари билан ҳам ўзаро фарқланадилар ҳамда алоҳида, мустақил фан сифатида намоён бўлади.
Ижтимоий таъминот хуқуқи фуқаролик хуқуқи билан кўпгина умумий хусусиятларга эга. Хусусан, ҳуқуқ ва муомала лаёқати, унинг пайдо бўлиши, чекланиши, муомалага лаёқатсиз деб топиш, етказилган зарар ва унинг қопланиши, юридик шахс ва унинг мақоми масалаларида фуқаролик қонунчилиги тушунчаларидан ҳамда қоидаларидан кенг фойдаланилди. Айниқса ҳозирги пайтда пайдо бўлаётган ва кенг тарқала бошлаган хайр-эҳсон қилиш йўли билан ижтимоий таъминотда иштирок этиш масалалари фуқаролик қонунлари билан тартибга солинади. Турли юридик ва жисмоний
шахслар кўрсатадиган инсонпарварлик ёрдамларининг ҳуқуқий асослари фуқаролик қонунчилиги саналади.


Ижтимоий таъминот ҳуқуқи оила ҳуқуқи билан яқиндан боглиқ ва ижтимоий таъминот ҳуқуқида кенг қўлланиладиган қариндош-уруғлар, ҳомийлик ва васийлик органлари, қарамоғда бўлганлик каби қатор юридик тушунчалар оила қонунчилиги нормалари билан назарда тутилган. Муайян ижтимоий таъминот турларидан фуқаро фойдалана олиши учун унинг моддий таъминлашга мажбур бўлган яқин қариндошлари мавжуд бўлмаслиги талаб этилади. Моддий таъминлашга мажбур бўлган яқин қариндошлар тушунчаси ва доираси оила қонунчилиги нормаларига биноан белгиланади.
Ижтимоий таъминот ҳуқуқи маъмурий хуқуқ билан ўзаро ўхшаш, чунки ижтимоий таъминот соҳасини бошқариш ва ижтимоий таъминотнинг амалга оширилишида маъмурий ҳуқуқий усуллардан фойдаланилади.
Ижтимоий таъминот ҳуқуқи молия ҳуқуқи билан ҳам ўзаро боғлиқ. Аҳолини ижтимоий таъминлаш, нафақа ва компенсациялар беришни ташкил қилиш, мониторингини амкалга ошириш, жавобгарлик қўллаш соҳасидагии ваколатларни Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳузуридаги Бюджетдан ташқари пенсия жамғармаси ва унинг жойлардаги таркибий оргналарига ўтказилиши билан Ижтимоий таъминот ҳуқуқининг Маъмурий ва молия ҳуқуқи соҳалари билан алоқадорлиги яна ҳам кучайтирилди.
Ижтимоий таъминот ҳуқуқи мамлакат миллий бойлиги бир қисмини қайта тақсимланишида қатнашувчи фан соҳаси сифатида фундаментал иқтисодий фанлар - иқтисодиёт назарияси, давлат ва маҳаллий органлар молияси, макро ва микро иқтисодиёт кабилар фанлар билан чамбарчас боғлиқдир, ушбу иқтисодий фанлар эришган ютуқлардан, улар ишлаб чиққан назарий ва амалий тушунчалар, воситалардан фойдаланади. Иқтисодиёт назарияси, давлат ва маҳаллий органлар молиясини билиш ижтимоий таъминот манбалари моҳиятини чуқур англаб етишга, унинг вазифаларини англаб олишга ёрдам беради.Ижтимоий таъминот ҳуқуқи иқтисодиёт назаряси, давлат молияси, макро ва микро иқтисодиёт, аҳолишунослик каби иқтисодий фанлар билан ҳам чамбарчас боғлиқ бўлиб, уларга хос тушунча ва категориялардан фойдаланади.