1. Фаолият ҳақида тушунча 10-mavzu: faoliyatning psixologik taxlili

alohida faoliyatlar darajasi
(yoki faoliyatning alohida turlari); 
harakatlar darajasi
; 
muolajalar darajasi
; 
psixofiziologik vazifalar darajasi
. 
SHunday qilib, faoliyat tuzilishining tarkibiy qismlariga motiv, maqsad, harakat 
(tashqi, predmetli va ichki, aqliy; interiorizatsiya va eksteriorizatsiya jarayonlari), 
muolajalar, psixofiziologik vazifalar kiradi. Motiv – bu faoliyatga undovchi sabab. 
Maqsad – bu istalgan, ya‟ni, faoliyatni bajarish bilan erishiladigan natijaning 
tasviri. 
Harakat
– bu faoliyat tahlilining asosiy birligi. Ta‟rifga ko„ra harakat – bu 
maqsadni amalga oshirishga yo„naltirilgan jarayon. «Harakat» tushunchasiga oid 
quyidagi xususiyatlarni keltirish mumkin. 
Birinchi xususiyat:
harakat zarur tarkibiy qism sifatida maqsad qo„yish va 
uni ushlab qolish ko„rinishidagi ong aktini o„z ichiga oladi. 

---

Ikkinchi xususiyat:
harakat – bu bir vaqtning o„zida hulqatvor akti ham 
bo„lib hisoblanadi . 
SHunday qilib, faoliyat nazariyasi avvalgi konsepsiyalardan (bixeviorizm) 
tafovutlari ko„rsatilgan birlamchi ikki xususiyatlarining 
ong va hulqatvorning 
uzluksiz birligini
tan olishidan iborat. 
Uchinchi,
juda muhim 
xususiyat
: faoliyat nazariyasi faollik tamoyilini 
«harakat»tushunchasi orqali ta‟sirchanlik tamoyiliga qarama-qarshi qo„ygan holda 
tasdiqlaydi. Faollik va ta‟sirchanlik tamoyillarining alohida har biridan kelib 
chiqqan holda faoliyat tahlilining boshlang„ich nuqtasi tashqi muhitga yoki sub‟ekt 
organizmiga joylashtirilishi lozim. 
To‘rtinchi xususiyat
: harakat tushunchasi odam faoliyatini ijtimoiy va jismli 
dunyoga «olib chiqadi». 
Harakat doimo maqsad bilan bog„liq bo„ladi. Maqsad harakatni belgilaydi, 
harakat esa maqsadning amalga oshishini ta‟minlaydi. Maqsadning xususiyati 
orqali harakat xususiyatini aniqlash mumkin. Inson maqsadlarini tahlil qilib, 
nimalarni aytish mumkin? Avvalambor, ularning juda xilma-xilligini, muhimi esa 
keng hajmliligini keltirish mumkin. 
Yirik maqsadlar maydaroq, xususiy maqsadlarga bo„linadi, ular ham o„z 
o„rnida bulardan ham xususiyroq maqsadlarga bo„linishi mumkin va h.k. SHunga 
mos ravishda har bir etarli darajadagi yirik harakat quyi tartibli ketma-ketlikning 
harakatlar tizimida turli darajalarga o„tib turishidan iborat. Masalan, boshqa shahar 
bilan telefon orqali bog„lanmoqchisiz. Bu harakatni amalga oshirish uchun (I 
tartib) siz bir qator xususiy harakatlarni bajarishingiz kerak (II tartib): shaharlararo 
so„zlashuv telefon tarmog„iga borib, zarur avtomatni topib, navbatga turishingiz 
lozim va h.k. Kabinaga kirgandan so„ng, abonent bilan bog„lanishingiz kerak. 
Lekin buning uchun qator mayda ishlarni bajarishingizga to„g„ri keladi (III tartib): 
tanga tashlab, tugmachani bosib turib, ma‟lum sonlarni terish kerak bo„ladi va h.k. 
Muolaja – bu faoliyat bajarilishining navbatdagi quyiroq darajasi. Muolaja 
deb, harakat bajarilishining usuliga aytiladi. Masalan, ikkita ikki xonali sonlarni 
ko„paytirish amalini xotirada va misolni ustuncha shaklida yozgan holda echish 
mumkin. Bu bir xildagi matematik misolning ikki turlicha usuli yoki ikki xil amal 
bo„ladi. 
Qo„llaniladigan muolajalarning xususiyati nimaga bog„liq bo„ladi? 
Avvalambor, ular harakat amalga oshiriladigan sharoitlarga bog„liq. Agar harakat 
maqsadning o„ziga javob bersa, muolaja maqsad qo„yilgan sharoitlarga javob 
beradi. Bunday sharoitlarga tashqi vaziyatlardan tashqari, shuningdek, faoliyat 
ko„rsatayotgan sub‟ektning imkoniyatlari yoki ichki vositalari ham kiradi. 

---