1. Фаолият ҳақида тушунча 10-mavzu: faoliyatning psixologik taxlili

ichki 
va 
tashqi
tarkibiy qismlarni ajratish 
mumkin. Ichki tarkibiy qismlarga markaziy asab tizimi tomonidan boshqariladigan 
faoliyatlarda ishtirok etadigan anatomik va fiziologik tuzilmalar hamda jarayonlar, 
shuningdek, faoliyatni boshqarishga taalluqli psixologik jarayonlar va holatlar 
kiradi. Tashqi tarkibiy qismlarga esa faoliyatni amaliyotda bajarish bilan bog„liq 
turli harakatlarni kiritish mumkin (N.A. Bernshteyn). 
Faoliyatning taraqqiy etib va o„zgarib borishi bilan tashqi tarkibiy 
qismlarning ichkilariga tizimli o„tishi amalga oshiriladi. Bunda 
interiorizatsiya, 
avtomatizatsiya
va 
eksteriorizatsiya 
ham kuzatiladi. 
SHunday qilib, tashqi faoliyatdan tashqari ichki, aqliy faoliyatni ham ajratish 
mumkin. Bunday faoliyatning vazifalari nimalardan iborat? Avvalambor, bu 
vazifalar ichki harakatlarning tashqi harakatlarni tayyorlashidan iborat. Ular zarur 
harakatni tezda tanlab olishga imkon yaratib, inson kuchini tejashga, shuningdek, 
qo„pol xatoliklarga yo„l qo„ymaslikka yordam beradilar. Masalan, odam kitob 
javonlarini devorga qoqib qo„yish uchun joyni mo„ljallaydi. Bir yo„lni tanlab olib, 
baholaydi, so„ngra undan voz kechib, ikkinchisiga, uchinchisiga o„tadi, nihoyat, 
o„ziga mos va qulay holatda to„xtaladi. Garchi bu vaqt ichida bir marta ham 
«barmog„ini qimirlatib» qo„ymaydi, ya‟ni, biror bir amaliy harakatni amalga 
oshirmaydi. 

---

Harakatlarni miyada «aylantirib chiqish» ularni oldindan o„ylab olishga 
kiradi. Qanday harakat qilishni o„ylayotgan inson qanday yo„l tutadi? Qandaydir 
harakatning ro„yobga chiqqanligini tasavvur qilib, uning oqibatlarini ko„rib 
chiqadi. Ularga qarab, o„zining holatiga mos keladigan harakatni tanlaydi. YOki 
boshqa misol, ko„p hollarda inson qandaydir quvonchli hodisani kutganida, 
vaqtdan o„zib, o„sha hodisani bo„lib o„tganday tasavvur qiladi. Natijada o„zini 
yuzida baxtli tabassum bilan o„tirganini ko„radi. Bu misollar insonning ichki 
faoliyatiga misol bo„la oladi. U o„zining ikki asosiy xususiyati bilan farqlanadi. 
Birinchidan, ichki faoliyat tashqi faoliyat kabi tuzilishga ega, ular bir-biridan faqat 
codir bo„lish shakli bilan tafovutlanadi. Bu ikki faoliyat motivlar yordamida 
uyg„otilishini, hissiy kechinmalar bilan birga kuzatilishini, o„zining muolajaviy 
texnik tarkibi mavjudligini bildiradi. Ichki faoliyatning tashqi faoliyatdan farqi 
harakatlar real jismlar bilan emas, ularning xayoliy tasviri bilan amalga 
oshirilishidan, real mahsulot o„rniga g„oyaviy natija hosil bo„lishidan iborat. 
Ikkinchidan, ichki faoliyat tashqi faoliyatdan mos harakatlarning ichki holatga 
o„tkazilish yo„li bilan paydo bo„lgan. Biror-bir harakatni samarali ravishda fikran 
amalga oshirish uchun uni avvalo amaliyotda o„zlashtirib olib, real natija olish 
lozim. Masalan, shaxmat o„yinida donalarning yurishi o„zlashtirilib, ularning 
oqibatlari idrok etilgandan keyingina shaxmat yurishini o„ylab olish imkoniyati 
tug„iladi. 
SHuni ta‟kidlab o„tish lozimki, faoliyat nazariyasining mualliflari ichki 
faoliyat tushunchasi orqali ong va psixik jarayonlar tahlili muammosi bilan 
to„qnashdilar. Faoliyat nazariyasi mualliflarining fikriga ko„ra, psixik jarayonlar 
faoliyat nuqtai nazaridan tahlil qilinishi mumkin, chunki istalgan psixik jarayon o„z 
vazifalari va muolajaviy-texnik tuzilishiga ega bo„lib, ma‟lum maqsadda amalga 
oshiriladi. Masalan, ta‟mni idrok qilish ta‟m sifatlarining o„zaro farqlari va mos 
kelish darajalarini aniqlash bilan bog„liq perseptiv maqsad va vazifalariga ega. 
Perseptiv vazifaga yana bir misol sifatida aniqlash jarayonini keltirish mumkin. 
Bunday vazifalarni kundalik hayotimizda muntazam holatda ko„z bilan chamalash 
masalalarini hal etishda, chehralarni, ovozlarni tanib olishda va h.k.da bajarishga 
to„g„ri keladi. Barcha vazifalarni hal etish uchun har biriga mos ravishda farqlash, 
aniqlash, o„lchash, tanish va boshqa harakatlar ko„rinishidagi perseptiv harakatlar 
amalga oshiriladi. 
Psixik jarayonlar (idrok, diqqat, xotira, tafakkur va h.k.)ni faoliyat nazariyasi 
nuqtai nazaridan faoliyatning alohida shakli sifatida o„rganib, ma‟lum axborotlar –
faoliyatning umumiy tuzilishi, darajalari, kechish shakllari va h.k.ni qo„llash 
mumkin va zarurdir. 

---