1. Endogen geologiyalik protsessler. Magmatizm intruziv xam effuziv magmatizmi xaqqinda

Platforma-jer kabatının asten xarakatchan qismi bo’lib, qit'adagi tiykargı qurilmalardan biri. Bir necha mln km² maydonni ishg’ol etadi. Bulrmali o’lkalar o’rnida paydo bo’ladi. Platformaning tuzilishida, odatda ikki struktura kabatı qatnashadi. Pastki kabat kuchli bulrmalanishga uchragan metamorflık xam vulkan jinslaridan kuraushı topgan bo’lib, olardın ichida ko’plab intruziyalar mavjud. Joqori kabat (cho’kindi qoplama bulrmalanishga xam metamorfizmga uchramagan, oralarida intruziyalar menen kesilmagan sayoz teniz, laguna xam kontinental yotqiziqlardan, goxida vulkon jinslaridan iborat) 3-7 qalinlikda bo’ladi. Cho’kindi qoplam jinslari deyarli gorizontal жагдайында жатады. Olar turli tartibdagi kichik intensiv strukturalar menen murakkablashadi. Platformalarda nisbatan intensiv bulrmalanish quyidagi joylarda kuzatiladi: 1) tarkibida tuz yotqiziqlari bo’lgan cho’kmalarda, 2) qo’shni bulrmalari o’lkalarga tutash chet qismlarida, 3) avlokogenlarda, 4) platforma tiykarıdagi katta amplitudali yoriqlarga yondoshgan qismlarda.
Tiykarıdagi tau jınıslarıning jasıga qarab qadimgi xam yosh platformalarga bo’linadi. Qadimgi platformaning tiykarı arxey xam proterazoy eralarida payda bo’lgan tau jınıslarıdan kuraushı topgan bo’lib, jokarı qoplam keyingi eralarga mansub jinslardan tuzilgan. Bulnday platformalarga Shıgıs, Yevropa, Sibir, Arka Amerika, Xitoy-Koreya, Xindiston, Afrika, Avstraliya, Kubla Amerika xam Antarktida platformalari kiradi. Jas platformalarning tiykarı paleozoy jinslaridan kuraushı topgan. Ustingi qoplam jinslari jokarı paleozoy, mezozoy xam kaynazoy jinslaridan kuraushı topgan. Jas platformalarga Batıs Sibir, Turon xam Skif plitasi, Batıs Yevropa xam boshqalar kiradi. Ba'zan cho’kindi qoplam menen tiykarı orasidagi oraliq jinslar guruxi yotadi. Platformalarda magmalık protsessler kuzatiladi, ammo u bulrmali o’lkalardagi kabi kuchli kechmaydi. Magmatizm maxsulotlari nisbatan bir xil tarkibda bo’lib, bazalt magmasining maxsulidir. Platformalarda seysmik aktivlik juda sust, faqat yirik jer yoriqlari xam kushni bulrmali ulkalarga tutash joylarda ancha kuchlidir. Issiqlik oqim darajasi bulrmali o’lkalardagiga nisbatan 2-4 marta kichik. Ol yosh platformalarda qadimgi platformalardagiga nisbatan jokarıdir. Qalqon xam bulrmali o’lkalarga tutashgan pjer ikraton cho’kma xam plita platformaning eng yirik tektonikalık qurilmalari bo’lib hisoblanadi. Yuqorida zikr qilingan barcha xususiyatlar kontinental platformalarga xosdir. Olar zamindagi jer kabatının qalinligi 30-60 km ni kuraushı qiladi.
Kontinental platformalardan tashqari okean platformalari xam mavjud, ular joy tuzilishiga nisbatan tekis bo’lgan okean tubida joylashgan. Okean platformalari ostidagi jer kabatının qalinligi 5-7km dan oshmaydi, uning tarkibida granit qatlam yuk, cho’kindi qoplam yotqiziqlarining qalinligi juda yupqa (0,2 - 1,0km gacha), ancha mo’rt, jası yura daurinden nariga o’tmaydi, tekis yotadi.
Aktiv platforma - tezligi xam qarama-qarshiligi jixatidan bulrmalanish o’lka xarakatlariga tug’ri keladigan jadal tektonikalık xarakatlar natijasida qayta jonlangan platforma yamasa uning bir qismi. Turg’un yamasa nisbatan tekislashgan platforma qurilmalarining o’rnida bulrmali tau ’ inshootlari shakllanadi. Faollashgan platformalar uchun tau ’ara cho’kma xam bulkilmalar orqali ajralib turgan juda baland palaxsa tau ’ xam tau ’ tizimlari ayniqsa xosdir. Cho’kindi qoplam jinslari xam tau ’ara cho’kma molassasining bulrmalanishi sust xam o’rtacha bo’lib, faqat yoriqlar bo’ylab kuchliroqdir. Ko’tarilma xam cho’kmalar o’zaro uzilma xilidagi yoriqlar orqali bir-biridan ajragan o’lkalarning chet qismlari bo’ylab uzilmalar avj olgan.