1. экономиканы модернизациялаў шараятында есап системасының орны ҳӘМ ӘҲмийети реже

Download 1,39 Mb. bet 28/89 Sana 23.02.2022 Hajmi 1,39 Mb. #179353

Bog'liq
1 Канигликке кирис лекция тексти Тазасы 120520143629

1.Ta`miyinlew procesi	2.O`ndiris procesi
3.Sati’w procesi

P-ka`rxana jumi’si’n baslag`an waqi’ttag`i’ pul ko`rinisindegi baslang`i’sh kapital summasi’

o`ndiris procesin jolg`a qoyi’w ushi’n (Mq)- miynet qurallari’
T tovar: (Mp)- miynet predmetleri
(Jk)' -is haqi’ formasi’nda beriletug`i’n o`ndiris ku`shinin` quni’
Ka`rxanani’n` o`ndirislik iskerligi oni’ o`ndirislik rezervler menen ta`miyinlewden baslanadi’. O`ndiris qurallari’n sati’p ali’w ha`m tayarlaw protsesi ta`miyinat protsesi dep ataladi’. Ta`miyinat protsesinde pul qarji’lari’ o`ndiris zapaslari’ ha`m tiykarg`i’ qurallar ko`rinisine o`tedi. Bul basqi’shta ka`rxana tovar jetkerip beriwshilerden, basqa ka`rxana ha`m sho`lkemlerden o`ndiris zapaslari’ (mineral to`gin, tuqi’m, jani’lg`i’ ha`m maylaw materiallari’ ha`m t.b.) ha`m tiykarg`i’ qurallardi’ (mashinalar, quri’malar ha`m t.b.) sati’p aladi’ ha`m usi’ni’n` menen birge o`ndiris protsesinin` u`zliksizligin ta`miyinlenedi.
O`ndiris protsesinde (...O`...) o`ndiris qurallari’ jumi’sshi’ ku`shi menen birigip, oni’n` ta`siri asti’nda o`ndiris qurallari’ni’n` ayi’ri’m elementleri o`z formasi’n o`zgertedi ha`m basqasha qa`siyetlerge iye boladi’. Bul o`nimler belgileniwi jag`i’nan jeke tuti’ni’w ha`m o`ndirislik tuti’ni’w ushi’n paydalani’li’wi’ yaki sati’li’wi’ mu`mkin.
Sati’w protsesi (T.......P) xojali’q qarji’lari’ni’n` tsiklli’q aylani’si’n juwmaqlag`an gezinde ka`rxana o`z tayar o`nimin qari’ydarlarg`a ha`m basqa ka`rxanalarg`a satadi’ ha`m na`tiyjede olardan pul kelip tu`sedi. Solay etip, bul protsesste tayar o`nim pul formasi’na o`tedi. Ko`p jag`daylarda sati’lg`an o`nim ushi’n pul kelip tu`siwi o`nim sati’lg`an waqi’ttan keshigedi.
Bunday jag`daylarda o`nim waqti’nsha aylani’stag`i’ qarji’lar, yag`ni’y debitorli’q qari’z formasi’na o`tedi.
Solay etip, xojali’q xi’zmetinin` bari’si’nda ka`rxana qarji’lari’ tsiklli’q aylani’sti’n` u`sh basqi’shi’n izbe-iz o`tedi eken. Olardi’n` ayi’ri’mlari’ ta`miyinlew protsesinde bolg`ani’nda ayi’ri’mlari’ o`ndiris protsesinde boladi’, sonday-aq, bir bo`legi sati’w protsesinde boladi’ ha`m na`tiyjede birinen ekinshisine o`tip turadi’. (Xojali’q protseslerin yesapqa ali’w metodikasi’ 6-bapta toli’q tu`sindirilgen).
Soni’ da ayti’p o`tiw kerek, tsiklli’q aylani’sta xojali’q qarji’lari’ni’n` formalari’ da o`zgerip turadi’. Ma`selen, ta`miyinlew ha`m o`ndiris protsesinen son` basqa formag`a yag`ni’y tayar o`nimge aylanadi’. O`z gezeginde tayar o`nim sati’lg`annan son` pul formasi’na o`tedi.
Tsiklli’q aylani’s protsesinde xojali’q qarji’lari’ni’n` dereklerinde de o`zgeris ju`z beredi. Qarji’lar shetten tarti’lg`anda, payda sa`wlelendirilgende, payda bo`listirilgende, ssudalar boyi’nsha yesaplasi’wlar a`melge asi’ri’lg`anda ha`m basqa jag`daylarda qarji’lar dereklerinde o`zgeris boladi’.
Demek, xojali’q qarji’lari’ ha`m olardi’n` derekleri ba`rqulla ha`rekette boli’p, o`zgerip turadi’ eken. Xojali’q qarji’lari’ ha`m olardi’n` dereklerinin` qurami’ ha`m strukturasi’nda ju`zege kelip, tiyisli hu`jjetler menen tasti’yi’qlang`an ayi’ri’m o`zgerisler xojali’q operatsiyasi’ dep ataladi’. Ma`selen, o`ndiriske materialli’q bayli’qlardi’ sarplaw, ali’ng`an o`nimlerdi kiriske ali’w ha`m basqa sog`an uqsas ayi’ri’m operatsiyalar.
Xojali’q qarji’lari’ ha`m olardi’n` payda boli’w dereklerinde o`zgeris payda etiwshi barli’q xojali’q operatsiyalari’ tiyisli hu`jjetlerde sa`wlelendiriledi ha`m buxgalteriyali’q yesapta jazi’ladi’. Xojali’q qarji’lari’, olardi’n` payda boli’w dereklerinin` qurami’ ha`m funktsional rolin, olardi’n` tsiklli’q aylani’s protsesslerindegi ha`reketin ko`rip shi’g`i’p, buxgalteriyali’q yesap predmetine uli’wma ta`riyp beriw mu`mkin.
Ka`rxanalar, sho`lkemler ha`m mekemelerdin` pulda bahalanatug`i’n xojali’q qarji’lari’, olardi’n` qurali’w derekleri ha`m de xojali’q jumi’si’ bari’si’nda ju`z beretug`i’n qarji’lardi’n` tsiklli’q aylani’si’ ha`m derekler o`zgeriwi buxgalteriyali’q yesapti’n` predmetin quraydi’.

Download 1,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: