1. экономиканы модернизациялаў шараятында есап системасының орны ҳӘМ ӘҲмийети реже

5.Buxgalteriya esabi xizmeti xizmetkerlerinin` is ta`rtibi ha`m olardin` funktsiyalari
(Bas buxgalterdin` huqi’qlari’, minnetlemeleri ha`m juwapkershilikleri)
Ha`r bir ka`rxanani’n` ha`m sho`lkemnin` buxgalteriyasi’na bas buxgalter basshi’li’q etedi.
Bas buxgalter aldi’na to`mendegi wazi’ypalar qoyi’lg`an: yesap jumi’slari’nda zamanago`y kompyuter ha`m sho`lkemlestiriwshilik-texnikali’q qurallari’n qollani’w, buxgalteriyali’q yesapti’n` aldi’n`g`i’ formasi’nan ha`m usi’llari’nan paydalani’w, ali’ng`an pul qarji’lari’n ha`m materialli’q bayli’qlardi’ toli’q yesapqa ali’w ha`m olardi’n` ha`reketin buxgalteriyali’q yesapta o`z waqti’nda sa`wlelendiriw. Ol o`ndiris ha`m operatsiya shi’g`i’nlari’n, qa`rejetler smetasi’ni’n` ori’nlani’wi’ ha`m o`ndirislik-finans jumi’si’ni’n` na`tiyjelerin ani’q yesapqa ali’wdi’ ta`miyinlewi; byudjetke to`lemlerdi, sotsialli’q qamsi’zlandi’ri’w vznoslari’n, kapital shi’g`i’nlari’n qarji’landi’ri’w qarji’lari’n tuwri’ yesaplawi’ ha`m o`z waqti’nda o`tkeriw ja`ne ssudalar boyi’nsha qari’zlardi’ bankke belgilengen mu`ddette to`lewdi ta`miyinlewi lazi’m.
Bas buxgalterge ishki xojali’q bo`limshelerinen, basshi’lari’nan, za`ru`r jag`daylarda ka`rxanani’n` basshi’lari’nan ha`m ka`rxana qarji’lari’nan paydalani’w na`tiyjeliligin artti’ri’w ilajlari’n qollani’wdi’, xojali’q mu`lkin saqlawdi’ ku`sheytiwdi, buxgalteriyali’q yesap ha`m ishki qadag`alawdi’ tuwri’ sho`lkemlestiriwdi ta`miyinlewdi; pul qarji’lari’n ha`m materialli’q bayli’qlardi’ qabi’llaw, saqlaw ha`m sarplaw ta`rtibine a`mel etiwdi; da`slepki hu`jjetlerdi ra`smiylestiriw, da`slepki yesapti’ ju`rgiziw, yesap ha`m qadag`alawdi’ sho`lkemlestiriw boyi’nsha basqa da talaplardi’n` ori’nlani’wi’n ta`miyinlemegen ishki xojali’q bo`limsheleri basshi’lari’ si’yli’qti’ kemeytiw yaki olardi’ si’yli’qtan ayi’ri’w haqqi’nda usi’ni’s tayarlawdi’; o`zinin` natuwri’ ha`reketi ha`m uqi’psi’zli’g`i’ sebepli ma`mleket, shirket xojali’g`i’ ha`m basqa da ka`rxana ja`ne sho`lkemlerge keltirilgen zi’yanlardi’ qaplaw ushi’n qadag`alawdi’n` tiyisli komitetine puldi’ to`lew haqqi’nda usi’ni’slar kiritiwdi talap etiw huqi’qi’ berilgen.
Bas buxgalter buxgalteriyali’q yesapti’n` natuwri’ ju`rgizilgenligi sebepli kelip shi’g`atug`i’n aljasi’qlar; pul qarji’lari’n ha`m materialli’q bayli’qlardi’ qabi’llaw, saqlawg`a tiyisli operatsiyalar boyi’nsha belgilengen qag`i’ydalarg`a qarsi’ ra`smiylestirilgen hu`jjetlerdi ori’nlawg`a qabi’llaw; yesap-kitap scheti’ ha`m banktegi basqa schetlar, tu`rli debitorlar ha`m kreditorlar menen yesaplasi’wlar boyi’nsha operatsiyalar natuwri’ ha`m o`z waqti’nda teksergen; jetispewshilikler, debitorli’q qari’zlar ha`m basqa da kemislerdi buxgalteriyali’q balanstan o`shiriw ta`rtibi buzi’lg`an; ishki xojali’q bo`limshelerinde tekseriw ha`m reviziyani’ o`z waqti’nda o`tkermegen; buxgalteriyani’n` ayi’bi’ menen esabatti’ natuwri’ du`ziw ha`m buxgalteriyali’q yesapti’ sho`lkemlestiriw boyi’nsha basqa da qag`i’ydalardi’ ha`m ko`rsetpelerdi buzi’w jag`daylari’nda juwapkershilikke tarti’ladi’.