1. экономиканы модернизациялаў шараятында есап системасының орны ҳӘМ ӘҲмийети реже

3.Esap sisteması haqqında tu`sinik
(Еesap haqqi’nda uli’wma tu`sinik)
Ma`mleketti ekonomikali’q-sotsialli’q rawajlandi’ri’w, ilim-texnikani’n` progressin jedellestiriw ha`m bazar ekonomikasi’ sha`rayati’nda islep shi’g`ari’w na`tiyjeliligin artti’ri’w u`lken a`hmiyetke iye. Ekonomikani’n` barli’q tarmaqlari’nda tiykarg`i’ itibardi’ materialli’q, miynet ha`m finans resurslari’nan aqi’lli’ ha`m na`tiyjeli paydalani’wg`a, arti’qsha qa`rejetlerdi ha`m i’srapqorshi’li’qlardi’ saplasti’ri’wg`a qarati’w kerek. Bunday u`lken islerdi a`melge asi’ri’wda buxgalteriya yesabi’ni’n` roli sheksiz.
Bizge belgili, ja`miyettin` rawajlani’wi’ni’n` tiykari’n materialli’q bayli’qlardi’ o`ndiriw quraydi’. Bul protsesste adamlar tuti’ni’w buyi’mlari’n: azi’q-awqat, kiyim-kenshek, ayaq kiyim ha`m miynet qurallari’n; mashinalar, quri’li’slar, a`sbap-u`skeneler ha`m tag`i’ basqalardi’ jaratadi’. O`ndiristen ali’ng`an o`nimler bolsa sati’ladi’, bo`listiriledi ha`m tuti’ni’ladi’. Bunday u`ziliksiz dawam etetug`i’n o`ndiris, sati’w (almasti’ri’w) ha`m tuti’ni’w protsessleri ja`miyetlik qayta o`ndiristin` mazmuni’n quraydi’.
Ja`miyetlik qayta o`ndiris protsesslerin basqari’w ushi’n bolsa, olardi’ turaqli’ ra`wishte qadag`alap, bul protsesslerdi ju`z berip ati’rg`an mug`dar ha`m sapa o`zgerislerin si’patlawshi’ ko`rsetkishlerge iye boli’w kerek.
Ja`miyetlik qayta islep shi’g`ari’w protsessleri mazmuni’ jag`i’nan xojali’q ju`rgiziwshi sub`ektlerde ju`z beretug`i’n protsessler ji’yi’ndi’si’nan ibarat. Soni’n` ushi’n ekonomikani’n` ayi’ri’m buwi’nlari’ndag`i’ islep shi’g`ari’w, sati’w, almasti’ri’w ha`m tuti’ni’w protsesslerin si’patlawshi’ mug`dar ko`rsetkishlerinin` ji’yi’ndi’si’ qayta islep shi’g`ari’w protsessleri ha`m ja`miyetlik turmi’stag`i’ basqa protsesslerdi toli’g`i’ menen si’patlay aladi’.
Xojali’q protsessleri ha`m olardi’n` na`tiyjeleri qadag`alaw, baqlaw, o`lshew ha`m dizimge ali’w arqali’ a`melge asi’ri’ladi’. Baqlaw arqali’ ka`rxana ha`m sho`lkemlerdin` finans-xojali’q xi’zmetin qurawshi’ ko`p mug`dardag`i’ ha`m tu`rli faktlerge iye boladi’. Bul faktlerdi bolsa belgili o`lshem birliklerinde ta`riplew ha`m de tiyisli ra`wishte toparlarg`a aji’rati’p dizimge ali’p bari’w za`ru`r. Usi’lay etip xojali’q jumi’si’na baha beriw ushi’n za`ru`r mag`li’wmatlar ali’nadi’.
Solay etip, yesap ju`rgiziw xojali’q jumi’si’n basqari’w, ken` ma`niste bolsa pu`tkil ja`miyetlik o`ndiristi, yag`ni’y ja`miyetti basqari’w ushi’n za`ru`r eken. Basqasha etip aytqanda, yesap ju`rgiziw dep ja`miyetlik o`ndiris protsesslerin qadag`alaw ha`m olardi’ basqari’wdi’ ta`miyinlew maqsetinde bul protsesslerdi mug`dar jag`i’nan sa`wlelendirip, sapa jag`i’nan si’patlawg`a ayti’ladi’. Demek, yesap ju`rgiziw basqari’wdi’n` aji’ralmas bo`legi eken.