1. Ekologik muammolar va iqtisodiy samaradorlik. Mulk huquqlari va samarali bozor taqsimoti

2-mavzu. Iqtisodiy yondashuv: mulk huquqi, tashqi aloqalar va ekologik muammolar
1. Ekologik muammolar va iqtisodiy samaradorlik.

2. Mulk huquqlari va samarali bozor taqsimoti.

3.Externaliylar bozor taqsimoti manbasi sifatida.

4. Resurslar uchun raqobat

5. Davlatning samarali roli.
Kalit so`zlar:
1. Ecologik muammolar va iqtisodiy samaradorlik.

Aniq ekologik muammolar va ularga siyosiy javoblarni qarashdan oldin, biz iqtisodiy yondashuvni tuzishimiz va aniqlik kiritishimiz muhim, shunda biz har bir daraxtni qarab chiqishdan oldin o’rmon haqida tushunchaga ega bo’lamiz. Konseptual asos uchun hissiyotga ega bo’lish nafaqat alohida holatlarda shug’ullanish oson kechadi, balki ularning kompleks yondashuvga kiritilishini ko’rish muhimroq.

Biz ekalogik muammolarning iqtisodiy yondashuvida foydalanilgan umumiy konseptual asoslarini rivojlantiramiz. Biz iqtisodiy tizim orqali aniq ko’rsatilganidek insonlar harakati o’rtasidagi munosabatlarni va yana bu harakatlarning ekalogik oqibatlarini o’rganish bilan boshlaymiz. Shundan keyin biz bu munosabatlarning maqsadli yechimini baholash kriteriyasini o’rnatishimiz mumkin. Bu kriteriya ekalogik muammolarning mohiyatini va xususiyatlarini aniqlashda asos bo’lib xizmat qiladi va ular bilan kurashishda samarali strategiyalarni ishlab chiqishda asos bo’ladi.

Ushbu bo’limda, iqtisodiy nuqtai nazar muqobil muqtai nazar bilan taqqoslanadi. Bu taqqoslanishlar iqtisodiy yondashuvlarni barcha mumkin bo’lgan yondashuvlar haqida chuqurroq va tanqidiy, yanada o’tkirroq fikrlashga olib keladi. Vaqt ichida bo’layotgan turli xil natijalar orasidan asosiy iqtisodiy mezonni tanlashning muhim normativ iqtisodiy kriteriyasi turg’un samaradorlik yoki faqat samaradorlik deb ataladi. Resurslarning taqsimlanish samaradorlik mezonini qondirish deb ataladi agar o’sha resurslarning taqsimlanishidan maksimallashtirilganidan iqtisodiy ortiqchalikka ega bo’lingan bo’lsa. Iqtisodiy ortiqchalik o’z navbatida, istemolchi ortiqchaligi va ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligining yig’indisini o’zida namoyon etadi.

Istemolchi ortiqchaligi bu shunday qiymatki,taqsimotdan unga ega bo’lish uchun bu ularga qanday xarajatga egaligini ayirmasidan iste’molchilar oladigan qiymatdir. Iste’molchi ortiqchaligi talab chizig’i ostidagi maydondan iste’molchilarning xarajati ayirmasi bilan o’lchnadi. Iste’molchiga xarajat narx chizig’i ostidagi soha, chap tomondan vertikal o’q bilan va o’ng tomondan mahsulot miqdori bilan chegaralangan. Bu to’rtburchak qaysiki narxning bir miqdorini ushlaydi, bu mahsulot miqdoridagi istemol xarajatlarini ko’rsatadi.

Nima uchun bu soha ortiqcha deb hisoblanadi. Sotib olinadigan har bir miqdor uchun, bozor talab egri chizig’ida mos keladigan nuqta mahsulotning oxirgi birligini sotib olishga tayyor ma’lum shaxsning puli miqdorini ko’rsatadi. Berilgan mahsulotning ma’lum bir miqdorini sotib olishga umumiy tayyorlik – aytaylik uch birligini – bu uchta birlikning har biri uchun to’lashga tayyorlikning yig’indisidir. Shunday qilib, uchta birlik uchun to’lshga umumiy tayyorlik, o’z navbatida 1, 2 va 3- birliklar uchun to’lashga tayyorlikning yig’indisi bilan o’lchanadi. Masalan, 3.1 grafikda mahsulotning Q_d birliklari uchun to’lashga umumiy tayyorlik bu qorong’ulashtirilgan soha hisoblanadi, Q bu talab qilingan tovar miqdoridir.To’lashga umumiy tayyorlik bu istemolchi tovarning 5 birligidan oladigan umumiy qiymatni aniqlashga ishlatadigan tushunchamizdir, shunday qilib,

Iste’molchi ortiqchaligi bu shunday, haqiqiy (quyi) xarajat orqali umumiy to’lashga tayyorlikning ortiqchaligidir. Ayni paytda, sotuvchilar bir xil tanlovga duch kelishadi (3.2 grafik). P^* berilgan narx, sotuvchilar o’zlarining ishlab chiqarish ortiqchaligini, Q_s birliklarni sotishni tanlash orqali maksimallashtiradi. Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi chapdan vertikal o’q bilan va o’ngdan mahsulot miqdori bila chegaralangan, marjinal xarajat egri chizig’i bo’ylab yotgan narx chizig’i ostidagi B soha orqali aniqlanadi.