1. Dunyoqаrаsh tushunchаsi

73. Antik dunyo estetikasi. Pifagorchilar, Geraklit. Tayanch atamalar: Pifagor (idealizm, son, uyg‘unlik, go‘zallik, musiqa, estetik tarbiya), Geraklit (olov, go‘zallik, uyg‘unlik, go‘zallik nisbiyligi, mezon).

Pifagor (eramizdan avvalgi 580—500-yillar) Yunonistonning Samos orolida yashab olgan faylasuflardan biridir. U qadimgi Yunonistonda diniy-mafkuraviy falsafiy maktab, ya’ni pifagorchilikka asos solgan. Pifagor o‘zining siyosiy qarashlari tufayli podsho PoI i к ret bilan chiqisha olmagan va Samosni tark etib, janubiy Itali- yaga ko‘chib ketgan, o‘sha yerda o‘z uyushmasini tashkil etgan. IJningcha, dunyoni bilish jarayoni, avvalo, raqamlarni bilishdan boshlanishi kerak. Pifagorchilarning ta’limotiga ko‘ra, olamning iisosida modda ham, tabiat ham emas, balki ideallashgan raqam- lar yotadi; narsa va hodisalar aynan ana shu raqamlar mahsuli- dir. Pifagorchilar birinchi bo‘lib Yunonistonda tabiatdagi narsa va hodisalarni izohlashda miqdor kategoriyasini ilgari suradi. Yana bir yunon faylasufi Geraklit (eramizdan avvalgi 520—460-yillar) Kichik Osiyoning G‘arbiy qirg‘og‘idagi Efes shahrida zargar oilasida dunyoga kelgan. U stixiyali dialektikaga asos solgan, olov — olamning asosi, deb bilgan. Uning fikricha, olamda hamma narsa harakatda. «Oqar suvga bir soniyada ikki marta tushish mumkin emas, Chunki suv har daqiqada yangi- lanib turadi». Olamda turg‘unlik yo‘q. Geraklitning fikricha, doimiy o‘zgarish, harakat va o‘zaro qarama-qarshi tomonlarga olish — jismlar sifatining nisbiyligi bilan bogliq. Masalan, den- giz suvi inson iste’moli uchun yaroqsiz bolsa, baliqlar uchun ayni muddaodir. Geraklitning qarashlari falsafiy tafakkur rivojiga katta ta’sir ko‘rsatgan.