1. Dunyoqаrаsh tushunchаsi

67. Mаvjudlik, o’zgаrish, bоg’liqlikning аsоsiy shаkllаri. Tayanch atamalar: Оlаm mаvjudligi vа o’zаrо аlоqаdоrligining аlоhidа, хususiy vа umumiy jihаtlаri. Butun vа bo’lаk, strukturа vа elеmеnt оlаm tuzilishining nаmоyon bo’lish shаkllаri sifаtidа. Аlоhidаlik, хususiylik, umumiylik, butun vа bo’lаk kаtеgоriyalаri

Mavjudlik — borliqning hozirgi paytda namoyon bolib turgan qismi bolib, olgan va mavjud boladigan narsa va hodisalar ham borliq tushunchasiga kiradi. Reallik esa, mavjudlikning hammaga ayon bolgan, ular tomonidan tan olingan qismi. Borliq o'ziga reallikni ham, mavjudlikni ham qamrab

oladi. An’anaviy falsafiy qarashlarda borliqning uchta sohasi ajratib ko‘rsatiladi. Ularga: tabiat borligl, jamiyat borligl, ong borligl kiradi. Bular uchun eng umumiy belgi, ularning mavjudligidir. inson borligl (insonning narsalar olamidagi borligl va odamning o‘ziga xos bolgan insoniy borligl);

— ma’naviy borliq (individuallashgan va obyektivlashgan

ma’naviy borliq);

— sotsial borliq (ayrim odamning tarixiy jarayondagi borligl

va jamiyat borligl), u ijtimoiy borliq ham deb ataladi. Keyingi yillarda virtual borliq (lot. virtus — ehtimol tutilgan, mumkin bolgan; realis — haqiqiy, mavjud) — zamonaviy texnika

vositalari va informatsion kommunikatsiyalar yordamida yaratiladigan

va insonga olamni o‘ziga xos idrok etish va anglash imkonini beradigan sun’iy dunyo shakli haqida ham ko‘plab fikrlar bildirilmoqda. Borliqning turli kompyuter modellari va elektron borliq uning sinonimlaridir. XX asrning 60-yillari oxirida Mayron Kryuger tomonidan «Sun’iy borliq» tushunchasi ilmiy muomalaga kiritilgan bolsa, Jaron Lanyer hozirgi kunda keng tarqalgan «vertual borliq» atamasini 1989-yilda ilmiy muomalaga kiritgan edi. U 1984-yilda dunyoda birinchi virtual borliq firmasini tashkil etdi. Bu atama kompyuterda yaratiladigan

muhitda olam, borliq shakllari va insonning mavjudligig‘oyasini ifoda etadi. Virtual borliqni odamlar yaratadi. Shu bois unda mavjud barcha narsalarning manbayi inson ongidir. Binobarin, u obyektiv tarzda, ya’ni inson miyasida emas, balki kompyuterda mavjud boladi. Inson tomonidan yaratilganidan keyin u inson ongidan qat’i nazar yashashda davom etadi, bu ongga har xil ta’sir ko‘rsatadi, mazkur ongning mazmuniga — bilimlar, emotsiyalar, kayfiyat hamda ongning boshqa unsurlariga qarab, har xil idrok etiladi