1. Dunyoqаrаsh tushunchаsi

63. Haqiqat tushunchasi. Haqiqatning asosiy shakllari. Tayanch atamalar: Obyektiv, mutlaq va nisbiy haqiqat. Amaliyot haqiqat mezoni

disalar o‘rtasidagi munosabatlarni ilmiy asosda yoritib berishdir. Haqiqat — inson bilimlarida borliqning to‘g‘ri in’ikos etishi, predmet va hodisalar asli qanday bo4sa, ularni inson o‘z miyasida xuddi shunday in’ikos ettirgan bilimlardir. Haqiqat — borliqdagi predmet va hodisalar yoki belgi va xususiyatlarning o‘zi emas, balki ular haqidagi inson bilimlarining o‘sha predmet va hodisalarga, ularning belgi va xususiyatlariga mos kelishidir. Bu jihatdan haqiqat o‘zi ifodalangan bilimlarning mazmuniga ko‘ra subyektga, ya’ni biluvchi inson va insoniyatga bog'liq bo‘lmasa- da, lekin u o‘z ifodalanish shakli jihatdan subyektga bog'liq bo‘ladi. Haqiqatni bilish—murakkab jarayon. Bizning borliq haqidagi bilimlarimiz birdaniga, tayyor holda yuzaga kelmaydi. Biz predmet va hodisalarning avval tashqi tomonlarini, so‘ngra esa ichki tomonlarini bilib boramiz. Bunda bizning bilimlarimiz nisbiy haqiqatlardan mutlaq haqiqatga tomon boradi. Nisbiy haqiqat — bizning borliqdagi predmet va hodisalar to‘g‘risidagi taxminan to‘g‘ri, lekin to‘liq bo‘lmagan, bilish jarayonimizda tuzatilib, to ‘ldirilib borishi lozim bo ‘Igan bilimlarimizdir. , Mutlaq haqiqat esa — borliqdagi predmet va hodisalar haqidagi to‘Iiq, aniq, mukammal bilimlardir. Bunday bilimlar inson tafak- kurining obyektiga cheksiz yaqinlashib borishi asosida, cheksiz nisbiy haqiqatlarning jami sifatida qaror topadi. Bu jihatdan nisbiy va mutlaq haqiqatlar o‘zaro charnbarchas bogliqdir, ular bir- birlaridan ajralmasdir. Har qanday mutlaq haqiqat nisbiy haqiqatlarning cheksiz birligidan yuzaga keladi. Har bit nisbiy haqiqatda esa, mutlaq haqiqatning zarrasi, ulushi mavjud bo‘ladi. Shu asosda inson bilishi nisbiy haqiqatlardan mutlaq haqiqatga cheksiz yaqinlashib boradi. Bilimlar taraqqiyotida mutlaq haqiqat konkretlashadi. Ilm-fan taraqqiyotida har bir yangi bosqich, nisbiy haqiqatlar sifatida, mutlaq haqiqatning mazmuniga yangi-yangi zarralar qo‘shib boradi. Borliq bcpoyon va chcksiz bo‘Igani kabi, insonning uni bilishi ham cheksizdir. Nisbiy haqiqatlarning mutlaq haqiqatga cheksiz yaqinlashib bomvchi chcgaralari tarixan shartli bo‘lsa ham, lekin bu mutlaq haqiqatning mavjudligi shubhasizdir.