1. Dunyoqarash subyektiv voqe’likni baholovchi qarorlar to‘plamidir. Atrof-olamni anglashga harakat qilish natijasi o‘laroq kelib chiqadi. Dunyoqarash diniy, falsafiy, ilmiy bo‘lishi mumkin. Dunyoqarash

x
imdir. Umuman olganda bu muammoni urganish insonning eng qadimgi 
tari
x
idan boshlab dolzarb bo’lib kelmokda. Negaki, insonning ayni bir vakgning 
uzida 
x
am jonli tabiatga, 
x
am jamiyatga mansubligi 
x
ar doim kupgina masalalarni 
keltirib chikarishi bilan birga to’g’ridan to’g’ri, prinsipial ji
x
atidan 
dunekarash 
masalalarini 
x
am kun gartibiga kuyadi. Buni Arastuning, inson "siesiy 
x
ayvondir", degan 
so’zlarida ifodalangan ma’nodan 
x
am bilsa buladi. 
•
Xaqiqat
dan 
x
am Homo sapiens turi biologik ji
x
atdan Homo urugining Homo hofilis 
(kobiliyatli odam), Homo erectus (tikka yuruvchi odam) kabi turlaridan fark kilinmasada, 
lekin bir 
x
il 'sezish organlari, bir 
x
il kon aylanishi, muskul, nafas olish, 
suyak tizimlari 
va 
x
akozolarga egadir. 
•
Bulardan kelib chikib insonning barcha 
x
atti - 
x
arakatlari, orzu istaqlari va faoliyati 
turlari o
x
ir okibatda biologiyaviy takozo etilgan deyishga asos bormi? Falsafa tari
x
ida 
bunga ikki 
x
il: inson belgilovchi tomoniga ko'ra, biologik mavjudot va inson ijtimoiy 
mavjudot, ijtimoiylik uning biologiyaviy tabiatini o
x
ir okibatda belgilaydi, degan 
javoblar berilgan. 
38.
Markaziy Osiyo arablar istilosigacha mayda feodal mulklarga bo‘lingan edi. VII asrning 
oxiri- VIII asrning boshlarida Mavoraunnahr
1
xalqlari Arab xalifaligi hokimiyati ostida qoldilar. 
Arab yarim oroli islomning kelib chiqishi arafasida urug‘-qabilachilik munosabatlarining 
inqirozi bosqichida edi. VI - asrda arab qabilalari o‘rtasida markazlashishga bo‘lgan tamoyil 
kuchayib boradiki, u o‘z ifodasini xaniflarning (voizlarning) qabila sanamlariga (shirk) qarshi 
qaratilgan yakkaxudolikni (tavhid) targ‘ib qilishlarida topadi. Oxirgi xaniflardan biri Quraysh 
qabilasidan kelib chiqqan Muhammad (570-632) edi. Muhammad va uning sahobalarining 
faoliyati natijasida 
xanafiylik
yangi diniy oqim islom sifatida shakllandi.Islom Arabistonda 
arablarning sinfiy jamiyatga o‘tish va Arab davlatining tashkil topishi davrida paydo bo‘ldi. Ilk 
islomning bosh yodgorligi bo‘lgan Qur'onda mutlaq yakkaxudolik asosiy aqida bo‘lib, arab 
qabilalarining yagona davlat hokimiyatiga birlashishini ifodalar edi.
Qur'on 
(arabcha qara'a – 
o‘qimoq) musulmonlarning asosiy muqaddas kitobi bo‘lib, ular uni eramizning VII asrida 
Muhammad payg‘ambar tomonidan yetqazilgan ilohiy vahiy, deb tan oladilar. Bizgacha yetib 
kelgan ko‘rinishda Qur'on 114 suraga (boblar) bo‘lingan bo‘lib, suralarning uzunidan qisqa 
tomonga borishi tartibida tuzilgan. Har bir sura sarlavhaga ega: masalan, «Baqara» («Sigir»), 
«Yunus», «Hadid» («Temir»), «Shams» («Quyosh»). Qur'on Muhammad (s.a.v.) vafotlaridan 
keyin to‘plashga boshlandi. Rivoyat qilishlaricha, uning birinchi rasmiy matni xalifa Usmon 
(644-656) davrida tahrirdan chiqqan. O‘rta asrlarda muomalada bo‘lgan Qur'onning boshqa 
nusxalari bizgacha yetib kelmagan. Qur'onning rasmiy Usmon matni VII asrning boshlarigacha 
o‘zgarishlarga (qisqartirishlar va qo‘shimchalarga) duchor bo‘ldi. Unli belgilar unga VII asrning 
oxirlarida kiritildi.Qur'on mazmuni xilma-xil bo‘lib, 1.undagi materiallarni quyidagi guruhlarga 
bo‘lish mumkin:afsunarlik (shemanlik) o‘qishlari; 2) narigi dunyo, ya'ni oxirat; 3) qadimgi 
arablar og‘zaki ijodi; 4) yahudiylik va xristianlikning mazhabiy aqidalari va afsonalar; 5) 
huquqiy me'yorlar. Bu materiallarning barchasi Qur'onda tizimga solinmagan holda 
joylashtirilgan. Qur'on xususiy mulkni saqlash va qo‘riqlashga alohida diqqat-e'tibor qaratadi. 
Shuning uchun Qur'onda mulkni merosga olish, vasiylik va boshqalar haqida aniq ko‘rsatmalar 
bor. Mulkiy va ijtimoiy tengsizlikni (jumladan, qullikni) Qur'on Alloh tomonidan o‘rnatilgan 
tartib hisoblaydi. 

---

39.
 Tabiat
— odamning paydo boʻlgunicha ham, odam ishtiroki bilan ham mavjud borliq. Umuman 
— bu dunyo, odam, koinot; mikromakromegadunyolar; jonsiz va jonli borliq. Tor maʼnoda — tabiat 
fanlari oʻrganadigan obyekt. Tabiat odamga, jamiyatga bogʻliq boʻlmagan qonuniyatga boʻysunadi. 
Odam tabiatning bir qismi. Odam tabiat qonunlarini oʻzgartira olmaydi, faqat qonunlardan foydalanib, 
tabiat elementlarini, qismlarini oʻzlashtirishi mumkin. Tabiat tushunchasi insoniyat jamiyati yashashi 
tabiiy sharoitlarining majmui sifatida ham qaraladi. Inson yashashi uchun mehnat qiladi, mehnat 
(mas., dehqonchilik, qurilish, sanoat), miya faoliyati va boshqa esa tabiatning baʼzi jihatlarini 
oʻzgartiradi. Odam tomonidan, yaʼni ijtimoiy mehnat jarayonida yaratiladigan moddiy boyliklar shartli 
ravishda "ikkinchi tabiat" deyiladi. Mas., vodoroddan urangacha boʻlgan 92 ta kimyoviy element 
tabiiydir, undan keyingi kashf etilganlari sunʼiydir. Barcha sunʼiy sintetik kimyoviy birikmalar, odam 
yaratayotgan atom va yadro energiyalari "ikkinchi T."ga kiradi. Odamning T.ga munosabati tarixda 
oʻzgarib va rivojlanib bordi. Antik falsafada T.ga stixiyali kuchlar (Demokrit), ideal dunyoning inʼikosi 
(Platon), uygʻun jarayon (Pifagor), mukammallik (Aristotel) deb qaralgan. Diniy taʼlimotlarda T. ruxiy 
ibtidoning moddiy gavdalanishi deb xisoblangan va xudo T.dan yuqori turadi deb tushunilgan. 
Uygʻonish davrida T.ga hamma tabiiy uygʻunlik va mukammallikning yuzaga chiqishi sifatida karaldi. 
Yangi davrda T.ga boʻlgan munosabat T.ning ilmiy oʻrganish obʼyektiga aylanishida katta rol oʻynadi.
 
Tabiat insonlarning moddiy va ma’naviy talablarini qondiruvchi manbadir.
Tabiat – bu butun 
moddiy borliqdir. Tabiat va jamiyat bir-biri bilan chambarchas bog‘langan yaxlit borliqning ikki 
bo‘lagini tashkil etadi. 
Tabiat va jamiyatning umumiy belgilari bilan bir qatorda o‘ziga xos tomonlari ham bor. Butun 
ijtimoiy hayot, 
ishlab chiqarish
, inson va ongi tabiat qonunlariga bo‘ysunadilar. Bu borada 
jamiyat tabiatning bir qismi, uning sotsial mohiyatini aks ettiradi. Jamiyat va tabiat turli 
yo‘nalishlarda doim muloqotda bo‘ladi. Tabiiy muhitsiz jamiyat yashay olmaydi. Hayot insonni 
tabiat bilan bog‘laydi. Insonni yashashi uchun zarur bo‘lgan barcha narsalar – ozuqa, kiyim, 
qurilish materiallari va boshqalar tabiatdan olinadi. Jamiayatda foydalaniladigan barcha narsalar 
ikki element: tabiat mahsuloti va mehnat natijasida hosil bo‘ladi. 
40.
 Ong
— psixik faoliyatning oliy shakli. U fakat insonga xos fenomendir. O., uning mohiyati 
masalasi eng qad. muammolardan biri. O.ni dastlab diniy va mifologik karashlar doirasida 
tushuntirishga uringanlar. O.ni liniy tushuntirish uni iloxiy hodisa, xudo yaratg
an moʻʼjiza tarzida talkin 
qilishga asoslanadi. Koʻpgina dinlarda inson O.i buyuk ilohiy aqlning namoyon boʻlish shakli tarzida 
tavsiflanadi. Bunday qarashlarning ildizi juda qad. boʻlsada, ular hamon oʻzining koʻplab 
tarafdorlariga ega. Kimki olam va odam yaratilganligini tan olar ekan, O. ham yaratganning qudrati 
deb hisoblaydi.