1. Dunyoqarash subyektiv voqe’likni baholovchi qarorlar to‘plamidir. Atrof-olamni anglashga harakat qilish natijasi o‘laroq kelib chiqadi. Dunyoqarash diniy, falsafiy, ilmiy bo‘lishi mumkin. Dunyoqarash

ikki tomonlama tabiat
ga egaligidadir. 
Bir tomondan, har bir tarixiy vaqt oralig‘ida ular mazkur davrning o‘ziga xos jihatlari bilan 
bog‘liq holda muayyan - tarixiy shaklga ega bo‘ladi. Masalan, G‘arbiy yevropa o‘rta asr 
madaniyatida hukmronlik qilgan din va diniy institutlar ilohiyotga doir muammolarga 
bo‘ysunadigan falsafiy muammolarni belgiladi. XVII-XVIII asrlarda yevropa fanida 
mexanikaning birinchi o‘ringa chikishi falsafiy muammolarga mexanik nuqtai nazardan qarashni 
keltirib chiqarib, o‘sha davr falsafasining shunga mos tarzda shakllanishiga sabab bo‘lgan edi. 
Yoki ilk islom falsafasidagi (masalan, iroda erkinligi haqidagi jabariylar va qadariylar 
o‘rtasidagi) bahs haqida gapirish mumkinki, bu xalifalar hokimiyatining qo‘llab-quvvatlash yoki 
unga qarama-qarshi turish kabi siyosiy jarayonlarga borib taqalar edi. 

---

Boshqa tomondan, falsafiy muammolar borliqning asosiy masalalariga taalluqli bo‘lganligidan 
ular «abadiy» muammolar deb ataladigan tub masalalariga mansubdir. Falsafiy muammolarning 
«abadiy»ligi, ularni hal qilib bo‘lmasligi va ularni hal qilish befoydaligini anglatmaydi. U barcha 
davr va barcha avlodlar uchun muammoni uzil-kesil hal qilib bo‘lmasligini bildiradi. Har bir 
tarixiy davr, insonlarning har bir yangi avlodi uchun bu muammolar qaytadan tug‘iladi. Masalan, 
haqiqiy bilimga erishish muammosi yoki qadriyatlar muammosini olaylik. Ular turli tarixiy 
davrlarda mazkur davrning o‘ziga xos ijtimoiy jarayonlariga bog‘liq holda har xil mazmun bilan 
to‘ldirilgan. Ular insonning dunyoga bo‘lgan asosiy (bilishga va qadriyatlarga doir) 
munosabatlariga taalluqli bo‘lib, hamisha zaruriy ravishda bashariyat oldida yangi ko‘rinishda 
albatta paydo bo‘ladi. Bilish va taraqqiyot tabiatining cheksizligi tufayli insoniyat hamisha 
haqiqatga erishishga oshiqadi, yangi orzularni ro‘yobga chiqarish va qidirish yo‘llarini 
takomillashtirishga intiladi, hamisha eski va yangi qadriyatlar to‘g‘risidagi savollarga duch 
keladi. Agar XIX asr nemis faylasufi ye.Dyuring 
aytganidek
, shunday lahza yetib kelsaki, unda 
bashariyat o‘zini hamma narsani biladigan va endi bilmaydigan narsasi qolmagan hamda «oxirgi 
mutlaq haqiqat» erishdim deb hisoblasa, unda u ma'naviy mukammallikka intilmay qo‘yadi va 
yangi orzularni qidirishni behuda mashg‘ulot deb biladi va ehtimolki, bu bilan bashariyatning 
ma'naviy o‘limi yaqinlashgadi. 
10.
Uyg‘onish davri falsafasi falsafiy mushohada yuritishning mazmuni va usuliga yangi yo‘llar 
qidirish bilan belgilanadi. Tajribaga asoslangan bilimlar rivoji sxolastik usulni voqyey dunyoga 
qaratilgan yangi tarzdagi usul bilan almashtirishni taqozo qilar edi. Falsafiy tafakkurning yangi 
usulini 
yangi zamon falsafasi
sifatida ifodalash mumkin. Taxminan XVI asrning oxiri – XVII 
asrning birinchi yarmida iqtisodiy rivojlanishning markazi asta-sekin Angliya, Niderlandiya va, 
qisman, Fransiyaga ko‘cha boshladi. Eng ko‘p darajada ishlab chiqilgan fanlar matematika va 
mexanika bo‘lib qoldi. Mutafakkirlar aynan mexanikani butun dunyoviy borliq sirlarini ochib 
beradigan kalit deb tushundilar. Nyutonning kashfiyotlari dunyoni o‘rab turgan hodisalarning 
mexanik sababiy bog‘lanishda ekanligi haqidagi tasavvurlarni mustahkamladi. Nyuton 
qarashlarida mexanik sababiyat chuqur matematik asoslarga ega ekanligini topdi. Shu bilan 
birga, mexanika harakatni qabul qilsa ham, taraqqiyotni rad etadi, shuning uchun ham o‘sha davr 
olim va faylasuflarining fikrlash tarzi ko‘proq 
metafizik
edi. 
Yangi zamon moddiyunchiligining otasi ingliz faylasufi 
F.Bekon
(1551-1626) edi. Uning 
fikricha, falsafa avvalo amaliy xususiyatga ega bo‘lmog‘i lozim: agar u sxolastikachiligida qolsa, 
u haqiqiy bo‘la olmaydi. Shuning uchun ham yangi fan bo‘lgan tabiatshunoslikning tajribaviy 
usulini ishlab chiqish Bekongagina nasib etdiki, u unda insonning tabiat ustidan kelajakdagi 
kuch-qudrati va hokimiyatining garovini ko‘rdi. Ammo bunday hokimiyatga faqat uning 
qonunlari ketidan boribgina erishish mumkin. Fanlarning xulosalari aniq dalillarga tayanishi va 
undan keng umumlashmalarga ko‘tarilishi lozim. Tajribaga asoslangan bilimlarga Bekon 
tomonidan ishlab chiqilgan va qo‘llanishga tavsiya etilgan 
induksiya
, ya'ni kuzatish, tahlil qilish, 
solishtirish va tajriba o‘tkazishdan tarkib topgan usul muvofiq kelar edi. Ammo tajriba faqat 
shundagina haqiqiy bilim berishi mumkinki, qachonki ong 
yolg‘on 
sanamlar
va 
timsollardan
ozod bo‘lgan bo‘lsa. 
Nasl timsollari
– bu shunday 
adashishdirki, inson tabiat haqida kishilar hayoti kabi muhokama yuritishidan kelib 
chiqqandir; 
g‘orlarning timsollari
ayrim odamlarning didi va hatti-harakatlari ko‘nikmasi tufayli 
ta'lim-tarbiya bilan bog‘liq ravishda kelib chiqqan ayrim kishi xususiyatidan paydo bo‘lgan 
adashishlardir; 
bozor timsollari
bu dunyo to‘g‘risida mavjud bo‘lgan tasavvurlar va fikrlarni 
ularga nisbatan tanqidiy munosabatsiz ravishda muhokama yuritish odatidir; 
teatr 
timsollari
obrumand kishilarga ko‘r-ko‘rona ishonchga tayanadi. 
11.