1-боб. Бухгалтерия ҳисобининг концепциялари ва тамойиллари

10. Инвентарпаш ва ТМЗ таркибига киритилиши лозим бўлган бирликларни аниқаш.
ТМЗларнинг хақикатда мавжудлигини назорат қилиш, уларни сотишнинг соф қийматини тасдиқлаш ва сақланишини таъминлаш мақсадида товар-моддий захираларни инвентарлаш камида бир йилда бир маротаба ташкил этилиши керак. ТМЗ қолдиқларини молиявий ҳисоботларда аниқроқ акс эттирилиши учун инвентарлаш муддати ҳисобот йилининг охирроғида белгиланиши мақсадга мувофиқдир.
•Инвентарлаш қилинаётган даврда компаниянинг эгалик қилиш ҳуқуқи бўлмаган товарлар аникланиши мумкин. Бундай товар-моддий захкралар балансдаги қолдиқлар қийматидан чегириб ташланиши керак. Бу мижознинг буюртмасига асосан тайёрланган, у томонидан тўланган (яъни, олди-сотди битими бажарилган), унга қарашли ва жўнатишни кутаётган товарлардир. Уларни сотиш жараёнини қайд қилиш зарур. Моддий захиралар таркибига кирмайдиган товарларнинг яна бир тоифаси бу - консигнациядаги товарлардир. Консигнация - бу комитент ёки консигнант деб аталадиган мулкдорнинг ўз товарларини бошқа компания омборларида жойлаштиришдир. Консигнатор бундай товарларни ўзининг моддий захиралари таркибига киритмаслиги керак, чунки реализация давригача бу товарлар жўнатувчи - консигнантнинг мулки ҳисобланади. Бироқ, компанияда инвентарлаш жараёнида ҳисобга олинмаган хусусий товарлари бўлиши мумкин. Масалан. бошқа компаниялар омборларида консигнациядаги товарлар, агар товарларга жўнатиш вақтида эгалик ҳуқуқи берилса. сотиб олинган йўлдаги товарлар ва бошқалар.
Инвентарлаш вақтида ТМЗ камомади ва ортиқча чиқишлари аниқланиши мумкин.
Ортичка чиқишлар қуйидаги ёзув билан акс эттирилади:
Дт 1010 "Хом ашё ва материаллар" ёки ТМЗнинг бошқа счётлари
Кт 9390 "Бошқа операцион даромадлар"
Инвентарлаш натижасида аниқланган камомадларни уларнинг сабаблари ва айбдорлари
аникланмагуча қуйидагича акс эттирилади:
Дт 5910 "Камомадлар ва моддий бойликларни бузилишидан келадиган нобудгарчиликлар"
Кт 1010 "Хом ашё ва материаллар" ёки ТМЗнинг бошқа счётлари.
Табийи камайиш чегарасида бўлган ёки табийи офатлар натижасида келиб чиққан, шунингдек, айбдорлари аниқланмаган камомадлар зарарларга ўтказилади:
Дт 2010 "Асосий ишлаб чиқариш" ёки 9430 "Бошқа операцион харажатлар"
Кт 5910 "Камомадлар ва моддий бойликларни бузилишидан келадиган нобудгарчиликлар"
Моддий жавобгар шахс айби билан бўлган камомадлар қуйидагича акс эттирилади:
Дт 4730 "Моддий зарарни қоплаш бўйича ходимларнинг қарзи"
Кт 5910 "Камомадлар ва моддий бойликларни бузилишидан келадиган нобудгарчиликлар"
Моддий жавобгар шахслардан камомад ундириб олинганда:
Дт 5010 "Миллий валютадаги пул маблағлари"
Дт 6710 "Ходимлар билан меҳнат ҳақи бўйича ҳисоб-китоблар"
Кт 4730 "Моддий зарарни қоплаш бўйича ходимларнинг қарзи"
Корхона камомадни моддий айбдор ходимдан таннарх бўйича эмас балким бозор нархи бўйича ундириб олиши ҳуқуқига эга.