1-боб. Бухгалтерия ҳисобининг концепциялари ва тамойиллари

Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги» қонунига мувофиқ,
йиллик молиявий ҳисобот қуйидаги умумий ҳисобот шаклларидан иборат:

1. 
   1-сонли шакл - Бухгалтерия баланси;
   
2. 
   2-сонли шакл - Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот;
   
3. 
   3-сонли шакл - Асосий воситалар ҳаракати тўғрисидаги ҳисобот;
   
4. 
   4-сонли шакл - Пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот;
   
5. 
   5-сонли шакл - Хусусий капитал тўғрисидаги ҳисобот;
   
6. 
   Изоҳлар, ҳисоб-китоблар ва тушунтиришлар.
   

Ушбу молиявий ҳисоботлар 0 ва 1-сонли БХМС асосида ишлаб чиқилган корхона Ҳисоб сиёсатига мувофиқ тайёрланиши керак ҳамда уларда барча масалалар бўйича шундай молиявий ахборот берилиши керакки, у корхона фаолияти натижаларини тўлиқ ва аниқ тушуниши нуктаи назаридан фойдаланувчи учун муҳим аҳамият касб этиши лозим.
7. Бухгалтерия ахборотининг сифат хусусиятлари
Молиявий ҳисобот концепцияси қарор қабул қилиш жараёнида бухгалтерия ахборотининг фойдалилигини акс эттирувчи хусусиятларини аниқайди ва белгилайди.
Тушунарлилик, аҳамиятлилик, ишончлилик ва кўрсаткичларнинг таққосланувчанлиги -бухгалтерия ахборотининг тўртта асосий тавсифидир.
Тушунарлилик. Қарор қабул қилишда ахборотдан тўлиқроқ фойдаланиш мақсадида у тушунарли бўлиши лозим. Ҳисобот маълумотининг тушунарлилиги табийки бухгалтерия ҳисоби, молия ва бошқа бир қатор фанлар тўғрисида муайян махсус билимларга эга бўлишликни талаб қилади. Лекин, шунинг билан бир қаторда, ушбу жавхада оммавий билимлар тўғрисида тушунишликни таъминлаш мақсадида уни соддалаштириш тавсия этилмайди.
Аҳамиятлилик. Аҳамиятлилик молиявий ҳисоботларидан фойдаланишда қарор қабул қилиш ваколатига эга бўлган турли тоифадаги ташқи фойдаланувчилар учун бухгалтерия ахборотининг яролилигига тегишлидир. Улар бухгалтерия ахборотини қуйидаги мақсадларда ишлатадилар:

• 
  Иқтисодий келажакни истиқболлаштириш.
  

• 
  Келажакдаги техник услубларини такомиллаштириш мақсадида илгари истиқболлаштирилган маълумотларни ишончлилигини тасдиқлаш.
  

Бухгалтерия ахборотининг аҳамиятлилик даражасини сифатнинг қуйидаги уч жихати ёрдамида ўлчаш мумкин:

1. 
   Айни пайтлилик. Ҳисобот айни пайтда тақдим этилишининг аҳамияти шундан иборатки фойдаланувчилар учун керакли пайтда олинган маълумот энг қимматлироқ ҳисобланади.Фойдаланувчиларга улар учун керакли бўлган вақтдан кеч тақдим этилган маълумот амалиётда камроқ аҳамиятга эга бўлган ҳисобланади.
   

2. 
   Истиқболлаштиришнинг муҳимлиги. Чоп этиладиган молиявий ҳисобот корхона
   

фаолиятида керакли бўлган натижаларни маълум бир миқдорда истиқбол қилиш имкониятини яратиши лозим.

2. 
   Қайта алоқа. Қайта алоқа аниқ бухгалтерия ҳисоботлари асосида олинган истиқболлаштирилган кўрсаткичларни келажакдаги ҳисоботда амалдаги кўрсаткичлар билан солиштириш йўли орқали назорат қилинишини такозо этади.
   

Ишончлилик. Бухгалтерия ахборотининг ишончлилиги, авваламбор, унинг хатолар ва камчиликлардан холислигини билдиради. У ахборотнинг асосий мазмунини тўғри очиб бериши керак. Ахборотнинг ишончлилиги учта мезонга мувофиқ текширилади:

1. 
   Тўғри акс эттириш, баъзида ишончлилик дейилади.
   
2. 
   Текшириш имкониятининг мавжудлиги - аниқиги текширилиши мумкин бўлган хужжатлар-маълумотлар манбасинининг аудиторлик текширувини назарда тутади.
   
3. 
   Бетарафлилик - молиявий ҳисоботлардан фойдалувчиларга таъсир этиш учун ҳисоботларда бурттирилган нуктаи назарлар ёки асосланмаган фикрдан фойдаланиш мавжуд бўлмаганда, маълумотлар бетарафлилик мезонига мувофиқ келади.
   

Ишончлиликнинг қўшимча мезонларидан бири моҳияти шаклдан устиворлиги ҳисобланади. У, агар маълумотда операциялар ва бошқа воқеаларни тўғри акс эттирилишини кўзда тутса. улар нафақат юридик шаклда келтирилган ҳолда, балии амалдаги моҳияти ва иқтисодий жихатдан ҳисобга олиниши ва тақдим этилишини такозо этади. Операциялар ва воқеаларнинг моҳияти ҳар доим ҳам уларнинг юридик ёки бошқа белгиланган шакллардан келиб чиққан талабларига жавоб бермайди.
Кўрсаткичларни таққосланувчанлиги - бу бир турдаги ахборот ичидаги эмас, балиим икки хил турдаги ахборот орасидаги муносабатга хос белгидир. У фойдаланувчиларга молиявий ҳисоботларнинг икки тўпламида берилган ахборотлар орасидаги ўхшашликлар ва фарларни топиш имкониятини беради. Кўрсаткичларни таққосланувчанлигининг икки томони бор -бухгалтерия ҳисобининг ягона сиёсатидан йилдан-йилга фойдаланилишни белгилаб берадиган кетма - кетлик, ҳамда ўхшаш хўжалик муомалаларни қўллайдиган ва ўхшаш шароитда ишлайдиган компанияларнинг бухгалтерия ҳисобининг бир хил тамойилларидан фойдаланишларини билдирадиган бир хиллиги.