1-боб. Бухгалтерия ҳисобининг концепциялари ва тамойиллари

5. Хизмат кўрсатишдан олинган даромад ва харажатларни тан олиш.
Кўп компаниялар хизмат кўрсатади ва улар бўйича даромадни тан олиш юқорида айтиб ўтилган маълум холатлардагидек мураккабдир. Албатта, моддий товарларни сотиш ва хизматларни сотиш бўйича битимларда даромадни тан олишда сезиларли ўхшашлик мавжуд. Ушбу бўлимда хизматларни кўрсатишдан даромадни тан олишнинг тўрт усули кўриб чиқилади:

1. 
   аник бажариш,
   
2. 
   мутаносиб бажариш,
   
3. 
   тугалланган бажариш,
   
4. 
   инкассация.
   

Аник бажариш усули битта ҳаракатни бажаришдан олинган хизматлар учун даромадни ҳисобга олишда қўлланилади. Масалан, кўчмас мулк бўйича брокер сотиш бўйича комиссион даромадни кўчмас мулк бўйича битимни тугатганидан кейин олади, стоматолог тишни олиб ташлаш бўйича операцияни тугатганидан кейин даромадни олади, кийимларни ювиш корхонаси ювиш жараёни тугаганидан сўнг даромадни олади.
Мутаносиб бажариш усули хизматларни бир босқичдан кўпроқ бажаришдан олинган даромадни тан олиш учун қўлланилади. Мутаносиб бажариш усули хизматларнинг бажарилиши даври ҳисобот даври чегарасидан чиққанда қўлланилади. Бу усулга мувофиқ даромад давр учун хизматларни мутаносиб бажариш асосида тан олинади. Хизматлардан олинган даромадни мутаносиб ўлчаш хизматларнинг ҳар хил тури учун турлича амалга оширилади:

1. 
   Хизматларни бажаришнинг бир хил босқичлари - ҳар бир шундай босқич бўйича хизматлардан олинган даромаднинг бир хил суммаси тан олинади. Мисол: ипотека банки томонидан ипотека бўйича ҳар ойлик тўловларнинг қайта ишланиши.
   
2. 
   Хизматларни бажаришнинг бир хил бўлмаган босқичлари - ҳар бир босқич бўйича хизмат кўрсатадиган субъектнинг бевосита харажатларига пропорционал равишда хизматлардан олинган даромад тан олинади. Мисол: сиртки мактабда дарс, имтихон, ўқишни ўтказиш.
   
3. 
   Бажаришнинг белгиланган муддати билан ўхшаш босқичлар - хизматлардан олинадиган даромадни тан олишнинг одатдаги усулидан қўлланиш кўпроқ маъкулдир. Мисол: белгиланган даврий тўлов ҳақи учун асбоб-ускунага хизмат кўрсатиш.
   

Тугалланган бажариш усули бир хил ёки бир хил бўлмаган бажариш босқичлари сёрияларни амалга оширишдан олинган хизматлардан даромадни ҳисобга олиш учун қўлланилади ва бунда охирги ҳаракат шунчалик муҳимки, хизматларни кўрсатишдан олинган даромад охирги босқич амалга ошгандан кейин ишланган деб ҳисобланади. Масалан, юкни ўраш, юклаш, етказиб бериш ва етказишни бажарадиган юк ташиш бўйича компания даромадни фақат юк етказилгандан кейин тан олади.
Инкассация усулига мувофиқ даромад нақд пул маблағлари олинганида тан олинади. Инкассация усули ноаниклик даражаси катта ёки харажатлар сметаси даромадларга нисбатан ишончсиз бўлганида хизматлардан олинган даромадни ҳисобга олиш учун қўлланилади. Бундай усул товарларни сотиш бўйича харажатларни қоплаш усулига ўхшайди.