1-bilet tabiatda o‘sadigan

Jag‘-jag‘ o‘simligining o‘ziga xos xususiyatlari haqida aytib bering?

Oddiy jag‘-jag‘ jag‘-jag‘ turkumiga oid, bo‘yi 10-30 sm keladigan bir yillik o‘t. Ildiz bo‘g‘izida joylashgan barglari qisqa bandli, patsimon qirqilgan, poyadagilari esa bandsiz. Gullari poyada shingil to‘pgul hosil qiladi. Changchilari 6 ta. Urug‘chisi bitta. Oddiy jag‘-jag‘ mart oyidan boshlab mayning oxirigacha gullaydi va meva (qo‘zoqcha) hosil qiladi. 0 ‘zbekistonda jag‘-jag‘ turkumiga oid faqat bitta tur - oddiy jag‘-jag‘ o‘sadi. Oddiy jag‘-jag‘ tarkibida «С» va «К» darmondorilari, olma va limon kislotalari bor. Erta ko‘klamda to‘pbarglari ovqatga ishlatiladi. Jag‘-jag‘dan ko‘k chuchvara, ko‘k somsa tayyorlanadi. Uning yerustki qismidan tayyorlangan dorilar tabobatda qon ketishini to‘xtatishda ishlatiladi.

1. 
   Urug‘ tarkibida suv borligini qaysi tajriba orqali aniqlash mumkin?
   

0 ‘simliklaming turiga qarab urug4ning tarkibi har xil bo4ladi. Urug4 tashqaridan quruq bo4lib ko4rinishiga qaramay, uning tarkibida oz miqdorda suv bo4ladi. Buni bilish uchun probirkaga bug4doy yoki boshqa o’simlik urug‘idan solib, uni alanga ustida tutib qizdiring. Oradan ko4p vaqt o4tmay, probirka devorida hosil bo‘lgan suv tomchilarini ko‘rish mumkin. Agar urug‘ni qizdirish davom ettirilsa, u tutay boshlaydi, kuygan hid taraladi, urug‘ qorayib, yorilib-yorilib ketadi. Bunda urug‘ning asosiy qismini tashkil etgan organik moddalar kuyadi. Urug‘ asta-sekin kuyib, probirka ostida kul qoladi. Bu kul mineral moddalardan iborat.
28-BILET.

1. 
   Poyaning bo‘yiga o‘sish sababini tushuntiring?
   

Novda uning uchida joylashgan uchki kurtakdagi o‘sish konusi hujayralarning bo‘linishi hisobiga o‘sadi va uzayadi. Agar poya uchidagi kurtakning boshlang‘ich barglari yulib tashlansa, o‘sish konusini ko‘rish mumkiii. 0 ‘sish konusining yupqa kesimi mikroskopda qaralsa, u yupqa qobiqli hujayralardan tashkil topganini ko‘rish mumkin. 0 ‘sish konusining hujayralari doim bo‘linib turadi. Natijada hujayralar soni asta-sekin ko‘paya boradi va poyaning uchki qismi bo‘yiga ocsadi. 0 ‘simliklar murtagining boshlang‘ich poyasidan asosiy poya o‘sib chiqadi va undan yon novdalar hosil bo‘ladi. Yon novdalaming uchki qismida ham o4sish konusiga ega uchki kurtak bo‘ladi. Ular hujayralarining bo‘linishi hisobiga yon novdalar ham bo‘yiga o‘sadi. Poyaning o‘suvchi qismidagi hujayralar oziq moddalarga qancha boy bo‘Isa, ular shuncha tez bo‘linadi va tez o‘sadi. Shuning uchun ham bahorda quyosh nuri ta’sirida havo isishi bilan o‘simliklar tez o‘sa boshlaydi. Poyaning o‘sishi uning uchki o‘sish nuqtasiga bog‘liq. Agar poyaning uchi kesib (chilpib) tashlansa, u o‘sishdan to‘xtaydi, ya’ni o‘simlik bo‘yiga o‘smaydi. Bu hoi yosh yon novdalaming ko‘plab о‘sib chiqishiga sharoit yaratadi. Natijada poya juda shoxlab ketadi. oyaning bu xossasidan o‘ simlikshunoslikda, ayniqsa, bog‘dorchilikda o‘simliklarga maqsadga muvofiq shakl berishda va ulardan mo‘l hosil olishda foydalaniladi

2.