1. Betonning yuk ta'siridagi xususiyatlari Betonning siqilishdagi mustaxkamligi

Betonning egilishdagi - cho‘zilish mustaxkamligi

Betonning egilishdagi - cho‘zilish mustaxkamligi, beton balkachalarini sinash yo‘li bilan aniqlanib, sinfi egilishdagi cho‘zilish mustahkamligiga qarab tanlanadi. Bunda beton balkachalar uzunligining 1/3 oraliq masofasi bo‘yicha sinab ko‘riladi (5.2-jadval).

Egilishdagi cho‘zilishga mustahkamlilik chegarasi R_egl, MPa, quyidagi formula bilan hisoblanadi:
R_egl = kR_max/bh² (5.11)
Standart beton balkachalarning o‘lchami
5.2-jadval.

To‘ldiruvchi eng yirik donasining o‘lchami, mm	Balkachaning o‘lchami, mm
	ko‘ndalang kesim o‘lchami	uzunligi	tayanchlar orasidagi masofa
30	100x100	400	300
50	150x150	600	450
70	200x200	800	600

bu yerda P_max – buzuvchi kuch kN; b,h – namunaning eni va balandligi, sm; k – quyidagicha qabul qilinadigan koeffitsient: balkachalar uzunligi 40 sm bo‘lganda k = 31,5; 50 sm bo‘lganda k = 45 va 80 sm bo‘lganda k = 57.

Betonning egilishga mustahkamligi uning siqilishga mustahkamligidan bir necha marta kam bo‘ladi. byetonning egilishdagi cho‘zilishga bo‘lgan mustax-kamligi bo‘yicha quyidagi sinflari mavjud: V_t 0,8; V_t 1,2; V_t 1,6; V_t 2; V_t 2,4; V_t 2,8; V_t 3,2; V_t 3,6; V_t 4,0.
Betonning siqilishga mustah-kamligi qaysi omillarga bog‘liq bo‘lsa uning egilishga mustahkam-ligi ham shunday omillarga bog‘liq bo‘ladi, biroq ikkinchi holatda miq-doriy bog‘liqliklar boshqacha hosil bo‘ladi. byetonning mustahkamligi oshishi bilan R_siq/R_egl nisbat ham oshib boradi Amaliyotda betonning egilishga mustahkamli-gini 6 MPa dan oshirish qiyin bo‘ladi.
Sementning egilishdagi faol-ligi O‘zRSTga muvofiq hisoblansa, betonning egilishga mustahkamli-gining sement sifatiga bog‘liq-ligini yana ham aniqroq hisoblab chiqarsa bo‘ladi. Buning uchun hisob-kitoblarda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
R_egl = (A_pR_s¹ - 0,2) (5.12)
bu yerda R_egl – betonning egilishdagi mustaxkamligi MPa; A_p – taqribiy koeffitsient bo‘lib, yuqori sifatli materillar uchun A_p-0,42, oddiy mate-riallar uchun -0,4 va past sifatli materiallar uchun -0,37 ga teng deb olinadi; R_s¹ = sementning egilishdagi faolligi.
Betonning yoshi ortib borgan sari uning egilishdagi va cho‘zilishdagi mustahkamligi siqilishdagi mustahkamligiga qaraganda sekinroq oshadi va R_cho‘z/R_siq kamayadi.
Beton va temirbeton konstruksiyalarni loyihalashda betonning me'yor-dagi o‘rtacha mustahkamligi emas, balki beton mustahkamligi ko‘rsatkichlari to‘g‘riligini hisobga oladigan, bundan tashqari konstruksiyaning samarali ishlashiga kafolat beradigan muayyan koeffitsientlar yordamidagi hisobiy qarshilik ko‘rsatkichlari olinadi.
Hisobiy qarshilik ko‘rsatkichlari quyidagi formula bilan hisob-lanadi:
R_x = R_m/k = R(1 – 2 ν_R)/k (5.13)
bu yerda R_m–betonning me'yoriy qarshiligi; k–betonning xavfsizlik koef-fitsienti; R–betonning mustahkamligi (me'yorlashtiriladigan o‘rtacha mus-tahkamlik); ν_R –beton mustahkamligi o‘zgarishini baholash koeffitsienti, ShNQ bo‘yicha o‘rtacha qiymati ν_R -13,5 % olinadi.
Xavfsizlik koeffitsienti bo‘lgan k ba'zi salbiy omillar natijasida konstruksiyaning zaiflashishini hisobga oladi. Masalan, nazorat namuna-lari va konstruksiyadagi beton mustahkamligining mos kelmasligi, buyum va konstruksiyaning o‘lchamlaridan og‘ishi, armaturani loyiha asosida joylash-tirishdan chetga chiqishi, notasodifiy ishlab chiqarish xatolari va boshqa omillar shular jumlasiga kiradi.
Agar betonning haqiqiy o‘rtacha mustahkamligi betonning loyihadagi mustahkamligiga mos kelsa, farqiy koeffitsient o‘rtacha olganda 13,5 % bo‘lsa, me'yoriy qarshilik 97,7 % ta'minlangan bo‘ladi. Ya'ni 1000 holatdan 977 tasida betonning haqiqiy mustahkamligi uning me'yoriy qarshiligidan yuqori bo‘ladi.
Xaqiqatda, farqiy koeffitsient o‘rtacha ko‘rsatkichdan boshqacha bo‘lishi xam mumkin va buning natijasida betonning qo‘shimcha mustahkamlik ko‘rsat-kichi o‘zgaradi. Ishlab chiqarish texnologiyasi yaxshi tartibga solingan korxona va qurilishlarda farq qilish koeffitsienti 4...6 % kamayishi mumkin. Sifati yetarli bo‘lmagan, xossalaridagi o‘zgarishlari katta bo‘lgan materiallar ishlatilganda, texnologik jarayon yomon tashkil etilganda farq qilish koeffitsienti 20...25 % bo‘lishi ham mumkin.
Quyidagi 5.7-rasmda o‘rtacha mustahkamlik darajasi doimiy bo‘lib bir xillik (farqiy koef-fitsient) o‘zgarganda mustahkam-likning me'yoriy qarshilikdan past bo‘lish holati ko‘rsatilgan.
Bir xillik ko‘rsatkichi qan-cha kam bo‘lsa, farqiy koeffi-sient shuncha yuqori bo‘ladi, konstruksiyalarda mustahkamli-gi me'yoriy qarshilikdan kam bo‘lgan beton ishlatiladi, ya'ni konstruksiyalarning ishonchli-ligi kamayadi. Mustahkamlikni doimiy bo‘lishini ta'minlash uchun farqiy koeffitsient o‘z-garganda betonning o‘rtacha mus-tahkamligini turlicha qilib belgilash lozim. Yuqoridagi 5.8-rasmda farqiy koeffi-sientni kamaytirish orqali betonning o‘rtacha mustahkamli-giga talabni kamaytirish mum-kinligini ko‘rish mumkin va bu holatda konstruksiyadagi beton-ning me'yoriy qarshiligi doi-miy ta'minlangan bo‘ladi, ya'ni, betonning doim sifatli bo‘li-shi kafolatlanadi.
Ayrim konstruksiyalarda be-tonning o‘rtacha mustaxkamligiga talab kamaytiriladi, natijada, sement sarfi tejalib, kons-truksiya tannarxi pasayadi. Shu-ning uchun beton mustaxkamligi va bir xilligini to‘la baxolash uning sifatini to‘g‘ri belgilaydi va ishlab chiqarishni takomillashtirish va iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilash imkonini beradi.