1. Betonning yuk ta'siridagi xususiyatlari Betonning siqilishdagi mustaxkamligi

Ko‘p komponentli betonlarning mustaxkamligi
Sement va beton tarkibiga kimyoviy qo‘shilmalar, faol minerallar va boshqa komponentlarni kiritish ko‘pchilik xollarda betonning mustax-kamligiga juda sezilarli ta'sir ko‘rsatadi. Ya'ni, qo‘shilma moddalar, dis-persli mineral komponentlar umumiy bog‘lanishlar tavsifini o‘zgartir-masdan, o‘zining ta'sir qilish chegarasida (doirasida), R_b = f(S/S) bog‘lanishiga ta'sir ko‘rsatadi. Tarkibning ko‘p komponentli bo‘lishi beton tuzilishining shakllanish ja-rayonini samarali boshqarish imkonini yaratadi.
Oddiy betonlarda S/S nis-bati aniq chegarada o‘zgarganda R_b = f(S/S) bog‘lanish to‘g‘ri chi-ziqligini saqlab qoladi (5.10-rasm, 1 uchastka).
Yuqoridagi 5.10-rasmda to‘g‘ri chiziqli R_b = f(S/S) bog‘-lanishning superplastifika-torlar ishlatilgandagi (3-uchastok) va kam suv talabchan bog‘lovchilar (KSB) ishlatil-gandagi (4-uchastok) mumkin bo‘lgan o‘zgarish chegarasi ko‘r-satilgan. Ma'lumki KSB aso-sidagi beton qorishmalari superplastifikatorlar ishlatilgan beton qorishmalariga nisbatan ancha past suv talabchanlikka ega. Ular juda past suv-sement nisbatida xam beton qorishmaning sifatli zichlanishini va mos xolda yuqori zichlik xamda mustaxkamlikni ta'minlaydi. Ko‘p komponentli betonlarning maksimal mustaxkamligi oddiy betonlarning maksimal mustaxkamligiga nisbatan 1,5...2 martagacha yuqori bo‘ladi.
Bunday betonlarni olish extiyoji tug‘ilganda suyultirilgan KSB yoki aralash sementlar qo‘llaniladi. Aralash sementlar tarkibi turli xil faollikka va tarkibga ega bo‘lgan mineral moddallardan tashkil topadi. Yuqoridagi 5.10-rasmda suyultirilgan KSB betonga 30 % (5-uchastka) va 60 % (6-uchastka) mayin tuyilgan kvars qumi bog‘lovchi sifatida qo‘shilgandagi R_b = f(S/S) bog‘lanish ko‘rsatilgan. Ushbu betonlar mos xolda o‘zining ijobiy sifatli tuzilish chegarasiga ega. Xuddi shunday o‘zgarish superplastifikator va mineral qo‘shilmalar qo‘shilgan ko‘p komponentli betonlarda xam yuqoridagidek xususiyatlarga ega bo‘ladi (7-uchastok).
Suyultirilgan KSB va “superp+- sezilarli ta'sir qiladi, havo qanchalik ko‘p bo‘lsa siqilish ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Bosim ta'sirida qorishmadan havo bilan suv chiqarib tashlansa uning zichlanishi ham kam bo‘ladi. Agar beton qorishmada havo qolsa, keyin sodir bo‘ladigan deformatsiya ham katta bo‘ladi. Beton va temirbeton buyumlar qoliplana-yotganda betonning birlamchi cho‘kish deformatsiyasi va jipslashish xususiyati albatta xisobga olinishi kerak. Ya'ni, ular buyumning so‘nggi o‘lchami va ochiq yuzalarning sifatiga ta'sir qiladi.