1. Betonning yuk ta'siridagi xususiyatlari Betonning siqilishdagi mustaxkamligi

Betonning qotish jarayonidagi cho‘kish deformatsiyasi
Betonning hajmi qotish jarayonida o‘zgarib boradi. Me'yoriy sharoitda yoki yetarli darajada nam bo‘lmagan sharoitda qotishi, betonning “cho‘kishi” yoki “kirishishi” deb ataladi va hajmining qisqarishi sodir bo‘ladi. Suvda yoki nam sharoitda qotganda beton esa o‘z hajmini oshirish xossasiga ega bo‘ladi va bunga betonning “bo‘kishi” yoki “shishishi” deyiladi. Ba'zi xollarda uning hajmi oz bo‘lsa ham ko‘payganligi kuzatilgan. Cho‘kishning yakuniy miqdori bir qancha tarkibiy qisimlardan iborat bo‘ladi. Ulardan ayniqsa muhimlari namlikli, kontraksionli va karbonizatsionli deforma-siyalardir.
Namlikdan cho‘kish sement toshi bo‘yicha namlikning taqsimlanishi, siljishi va bug‘lanishining o‘zgarishi natijasida sodir bo‘ladi. Betonning umumiy cho‘kishiga uning ta'siri ayniqsa katta bo‘ladi. Kontraksion cho‘kishi sement toshidagi yangi xosil bo‘lgan moddalar hajmi reaksiyaga kirishayotgan moddalar hajmidan kam bo‘lganligi bois sodir bo‘ladi. Cho‘kish sement bilan suv o‘rtasidagi kimyoviy reaksiya tinimsiz borayotgan vaqtda sodir bo‘ladi va namunaninig tashqi o‘lchamini o‘zgartirishdan tashqari, materialdagi g‘ovak-lar tuzilishini ham o‘zgartiradi. Suvli g‘ovaklar hajmi kamayib havoli g‘ovaklar miqdori ko‘payadi. Odatda bunday cho‘kish beton qotayotgan ammo xali yetarli darajada yumshoq bo‘lgan vaqda sodir bo‘ladi. Shu sababli beton yuzasida yoriqlar hosil bo‘lmaydi. Karbonizatsionli cho‘kish kalsiy oksidi gidratining karbonlashuvi natijasida sodir bo‘ladi va beton yuzasidan boshlanib, sekin-asta uning ichki qatlamlariga o‘tadi.
Betonning cho‘kishi, ayniqsa qotgan materialda sodir bo‘ladigan namlik va karbonizatsiyali cho‘kish betonning yorilishiga sabab bo‘lishi mumkin. Masalan, oldindan zo‘riqtirilgan armatura himoya qobig‘i bo‘ylab yoki ochiq yuzasi katta bo‘lgan buyumlarda darz paydo bo‘lib, konstruksiyaning sifati va chidamligiga ta'sir qiladi. Ba'zi holatlarda esa konstruksiyalarni ta'mirlash lozim bo‘ladi. Shuning uchun beton va temirbeton buyumlar loyihalashtirilayotganda beton cho‘kishining ta'sirini hisobga olish lozim.