1-bap. “Esap siyasatları, buxgalteriya esap-kitapları bahalawlarındaǵı ózgerisler hám qáteler” standartınıń maqseti hám wazıypaları

2-BAP. “Esap siyasatları, buxgalteriya esap-kitapları bahalawlarındaǵı ózgerisler hám qáteler” standartınıń mazmunı hám qollanıwı
Qanday da FEXStı birinshi márte qollaw ámeldegi dáwir hám hár qanday aldınǵı dáwir tásir etkeninde, yamasa bul dáwir tásir etiwi múmkin bolǵanında, yamasa kelesi dáwirlerge tásir etiwi múmkin bolǵanında, bunnan dúzetiw summasın anıqlawdıń ámeliy ilájı joq bolǵan jaǵdaylar bunnan tısqarı, xojalıq subyekti tómendegilerdi járiyalawı kerek:
(a) bul FEXStıń atı;
(b) orınlı bolsa, esap siyasatındaǵı ózgeris bul standarttıń ótiw qaǵıydalarına muwapıq ámelge asırılǵanlıǵı;
(v) esap siyasatındaǵı ózgeristiń ózgesheligi;
(g) tiyisli bolǵanda, ótiw qaǵıydalarınıń xarakteristikası;
(d) tiyisli bolǵanda, kelesi dáwirlerge tásir etiwi múmkin bolǵan ótiw
qaǵıydaları;
(e) ámeldegi dáwir hám hár bir usınıs etilgen aldınǵı dáwir ushın, ilájı bolǵanınsha, tómendegiler boyınsha dúzetiw summası:
- finanslıq esabattıń tásir kórsetken hár qanday statyası;
- eger FEXS 33 “Bir akciyaǵa tuwrı keletuǵın payda” bul xojalıq subyektine tiyisli bolsa, bir akciyaǵa tuwrı keletuǵın bazalıq hám kemeytirilgen payda;
(j) ilájı bolǵanınsha, usınıs etilgen dáwirlerden aldınǵı dáwirlerge tiyisli
bolǵan dúzetiw summası.
Keyingi dáwirlerdiń finanslıq esabatlarında joqarıda belgilengen maǵlıwmatlardı qaytadan járıyalaw shárt emes.
Esap siyasatına qálegen túrde ózgeris kirgiziw ámeldegi dáwir yamasa hár qanday aldınǵı dáwir tásir etkeninde, bul dáwir tásir etiwi múmkin bolǵanında, bunnan dúzetiw summasın anıqlawdıń ámeliy ilájı joq bolǵan jaǵdaylar bunnan tısqarı, yamasa kelesi dáwirlerge tásir etiwi múmkin bolǵanında, xojalıq subyekti tómendegilerdi járiyalawı kerek:
(a) esap siyasatındaǵı ózgeristiń ózgesheligi;
(b) jańa esap siyasatın qollaw nátiyjesinde isenimli hám orınlı informaciya
támiyinleniwiniń sebepleri;
(v) ilájı bolǵanınsha, ámeldegi dáwir hám usınıs etilgen hár qanday aldınǵı dáwir ushın tómendegiler boyınsha dúzetiw summası:
- finanslıq esabattıń tásir kórsetken hár qanday statyası;
- eger FEXS 33 “Bir akciyaǵa tuwrı keletuǵın payda” bul xojalıq
subyektine tiyisli bolsa, bir akciyaǵa tuwrı keletuǵın bazalıq hám kemeyttirilgen payda;
(g) ilájı bolǵanınsha, usınıs etilgen dáwirlerden aldınǵı dáwirlerge tiyisli
bolǵan dúzetiw summası;
(d) eger retrospektiv qollawdı qandayda bir aldınǵı dáwir ushın yamasa usınıs etilgen dáwirlerden aldınǵı dáwirler ushın ámelge asırıwdıń ámeliy ilájı bolmasa, bunday jaǵday bolıwına alıp kelgen shárayatlar hám esap siyasatındaǵı ózgeris qashannan baslap hám qalay qollanılǵanlıǵınıń xarakteristikası.
Keyingi dáwirlerdiń finanslıq esabatlarında joqarıda belgilengen maǵlıwmatlardı qaytadan járıyalaw shárt emes.
Xojalıq subyekti jańa shıǵarılǵan, biraq elege shekem kúshke kirmegen FEXStı qollamaǵan bolsa, xojalıq subyekti tómendegilerdi járiyalawı kerek:
(a) bul fakttıń ózin;
(b) bul jańa FEXSdı birinshi márte qollawdıń xojalıq subyektiniń finanslıq esabatlarıda múmkin bolǵan tásirin bahalaw ushın málim bolǵan yamasa aqılǵa say túrde bahalanıwı múmkin bolǵan orınlı maǵlıwmatlar.
Isbilermenlik iskerligine tán bolǵan anıq emes bolıwı nátiyjesinde, finanslıq esabatlardaǵı kóplegen elementler anıq bahalana almaydı hám tek shamalap bahalanıwı múmkin. Shamalıq bahalawlar eń sońǵı isenimli informaciyaǵa tayanǵan halda sheshim shıǵarıwdı óz ishine aladı. Mısalı, tómendegilerdi shamalıq bahalawda zárúr bolıwı múmkin:
(a) úmitsiz qarızlar;
(b) tovar -materiallıq zapaslardıń qádirsizleniwi;
(v) finanslıq aktivler yamasa finanslıq minnetlemelerdiń shın ma`nisi;
(g) eskiretuǵın aktivlerdiń paydalı xizmet múddeti yamasa olarda sáwlelengenlengen kelesi ekonomikalıq payda qaysı tárizde alınıwı;
(d) kepillik minnetlemeleri.
Buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawdaǵı ózgerislerdiń tásiri, bunda onı tómendegi dáwir paydası yamasa zıyanında sáwlelendiriw arqalı perspektivalı túrde tán alınıwı kerek:
(a) ózgeris júz bergen dáwir, eger ózgeris tek usı dáwirge tásir qılsa; yamasa
(b) ózgeris júz bergen dáwir hám kelesi dáwirler, eger ózgeris ekewinede tásir etetuǵın bolsa.
Buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawındaǵı ózgeris qaysı dárejede aktivler hám minnetlemelerdiń ózgerisin keltirip shıǵarsa, yamasa kapitaldıń qanday da bir statyasına tiyisli bolsa, ol tiyisli bolǵan aktivlerdiń, minnetlemelerdiń yamasa kapitaldıń balans ma`nisin dúzetiw jolı menen ózgeris júz bergen dáwirde tán alınıwı kerek.
Xojalıq subyekti ámeldegi dáwir tásir etetuǵın yamasa kelesi dáwirlerge tásir etiwi kútilip atırǵan buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawdaǵı ózgeristiń ózgesheligin hám summasın járiyalawı kerek, bunnan kelesi dáwirlerge bolǵan tásirin, bul tásirdi bahalawdıń ámeliy ilájı joq bolǵanında, járiyalaw bunnan tısqarı.
Eger kelesi dáwirlerge bolǵan tásir summası, usı tásirdi bahalawdıń ámeliy ilájı joq bolǵanı sebepli, járiyalanbasa, xojalıq subyekti bul faktti járiyalawı kerek.
Xojalıq subyekti aldınǵı dáwirlerdegi áhmiyetli qátelerdi, olar tabılǵanınan keyin shıǵarılıwı ruxsat etilgen finanslıq esabatlardıń birinshi kompleksinde, retrospektiv tárizde tómendegishe dúzetiwi kerek:
(a) qáte payda bolǵan, usınıs etilgen aldınǵı dáwir (ler) ushın salıstırmalı maǵlıwmatlardı qayta esaplaw jolı menen;
(b) eger qáte usınıs etilgen aldınǵı dáwirlerdiń eń dáslepki dáwirinen aldın
júzege kelgen bolsa, aldınǵı usınıs etilgen dáwirlerdiń eń dáslepki dáwirindeg aktivler, minnetlemeler hám kapitaldıń baslanǵısh qaldıqların qayta esaplaw jolı menen.
Aldınǵı dáwir qátesi retrospektiv qayta esaplaw jolı menen dúzetiliwi kerek, bunnan qáteniń qandayda bir-bir dáwirge tiyisli tásirin yamasa jıynalǵan tásirin anıqlawdıń ámeliy ilájı joq bolǵan jaǵdaylar bunnan tısqarı.
Qáteniń usınıs etilgen bir yamasa odan artıq aldınǵı dáwirler ushın salıstırmalı maǵlıwmatqa salıstırǵanda qandayda bir-bir dáwirge tiyisli bolǵan tásirin anıqlawdıń ámeliy ilájı bolmaǵanında, xojalıq subyekti retrospektiv qayta esaplawdıń ámeliy ilájı bolǵan dáwirlerden eń birinshi dáwirindegi (bul ámeldegi dáwir de bolıwı múmkin) aktivlerdiń, minnetlemelerdiń hám kapitaldıń baslanǵısh qaldıqların qayta esaplawı kerek.
Ámeldegi dáwirdiń basında qáteniń hámme aldınǵı dáwirlerge tiyisli bolǵan jıynalǵan tásirin anıqlawdıń ámeliy ilájı bolmaǵanında, xojalıq subyekti qayta esaplawdı ámeliy ilájı payda bolǵan eń dáslepki sáneden baslap qáteni perspektivalı túrde ońlaw maqsetinde salıstırmalı maǵlıwmatlardı qayta esaplawı kerek.
Xojalıq subyekti tómendegilerdi járiyalaydı:
(a) aldınǵı dáwirdegi qáteniń ózgesheligi;
(b) usınıs etilgen hár bir aldınǵı dáwir ushın, ámeliy ilájı bolǵanınsha, dúzetiwdiń tómendegiler boyınsha summası:
- finanslıq esabattıń tásir kórsetilgen hár qanday elementi; hám
- eger FEXS 33 “Bir akciyaǵa tuwrı keletuǵın payda” bul xojalıq subyektine tiyisli bolsa, bir akciyaǵa tuwrı keletuǵın bazalıq hám kemeytirilgen payda;
(v) usınıs etilgen aldınǵı dáwirlerden eń dáslepki dáwir basına dúzetiwdiń summası;
(g) eger retrospektiv qayta esaplawdıń qandayda bir aldınǵı dáwir ushın ámelge asırıwdıń ámeliy ilájı bolmasa, bunday jaǵday bolıwına alıp kelgen shárayatlar hám qáte qashannan baslap hám qanday etip dúzetilgenliginiń xarakteristikası.
Keyingi dáwirlerdiń finanslıq esabatlarında joqarıda belgilengen maǵlıwmatlardı qaytadan járiyalaw shárt emes.
Ayırım jaǵdaylarda, ámeldegi dáwir menen salıstırıwǵa erisiw ushın bir yamasa odan artıq dáwirler ushın salıstırmalı maǵlıwmattı dúzetiwdiń ámeliy ilájı bolmaydı. Mısalı, jańa esap siyasatın retrospektiv qollaw yamasa aldınǵı dáwir qátesin ońlaw ushın retrospektiv qayta esaplaw múmkinshiligin jaratatuǵın tárizde maǵlıwmatlar aldınǵı dáwirlerde jıynalmaǵan bolıwı múmkin, hám bunday maǵlıwmatlardı qaytadan payda qılıwdıń ámeliy ilájı joyılıwı múmkin.
Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. 
   Norbekov Davronboy Eshmuradovich, Ochilov Ilyos Keldiyorovich “Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari”. TOShKENT-2019