1-bap. “Esap siyasatları, buxgalteriya esap-kitapları bahalawlarındaǵı ózgerisler hám qáteler” standartınıń maqseti hám wazıypaları

Buxgalteriya esabınıń xalıqaralıq standartları atalıwı tómendegishe:
BEXS 1 Finanslıq esabatlardı usınıw
BEXS 2 Zapaslar
BEXS 7 Pul aǵımları haqqındaǵı esabat
BEXS 8 Esap siyasatları, buxgalteriya esap-kitapları bahalawlarındaǵı ózgerisler hám qáteler
BEXS 10 Esabat dáwirinen keyingi hádiyseler
BEXS 11 Qurılıs shártnamaları
BEXS 12 Payda salıqları
BEXS 16 Tiykarǵı qurallar
BEXS 17 Ijára
BEXS 18 Ádettegi iskerlikten alınatuǵın dáramat
BEXS 19 Xizmetkerlerdiń dáramatları
BEXS 20 Mámleket grantların esapqa alıw hám mámleket járdemi haqqında maǵlıwmatlardı ashıp beriw
BEXS 21 Valyuta kurslarındaǵı ózgerislerdiń tásirleri
BEXS 23 Qarızlar boyınsha ǵárejetler
BEXS 24 Óz-ara baylanıslı tárepler haqqındaǵı maǵlıwmatlardı ashıp beriw
BEXS 26 Pensiya sistemaları boyınsha buxgalteriya esabı hám esabatı
BEXS 27 Konsolidatsiyalanǵan finanslıq esabatlar
BEXS 28 Ǵárezli isbilermenlik subyektlerindegi hám qospa kárxanalardaǵı
investitsiyalar
BEXS 29 Giperinflyatsiyalı ekonomikalarda finanslıq esabat beriw
BEXS 32 Finanslıq instrumentler: usınıw
BEXS 33 Bir akciyaǵa tuwrı keletuǵın payda
BEXS 34 Aralıq finanslıq esabatlar
BEXS 36 Aktivlerdiń qádirsizleniwi
BEXS 37 Rezervler, shártli minnetlemeler hám shártli aktivler
BEXS 38 Materiallıq emes aktivler
BEXS 39 Finanslıq instrumentler: tán alıw hám bahalaw
BEXS 40 Investitsiyalıq múlk
BEXS 41 Awıl-xojalıǵı

1-BAP. “Esap siyasatları, buxgalteriya esap-kitapları bahalawlarındaǵı ózgerisler hám qáteler” standartınıń maqseti hám wazıypaları

Esap siyasatı - bul xojalıq subyekti tárepinen finanslıq esabatlardı tayarlawda hám usınıwda qollanılatuǵın arnawlı bir principler, usıllar, qaǵıydalar hám ámeliyatlar bolıp tabıladı.
Esap siyasatınıń quramı: 1-ulıwma qaǵıydalar, 2- buxgalteriya esabı usılı, 3- buxgalteriya esabın júritiw tártibi;
Esap siyasatın dúziw principleri: tolıqlıq, abaylılıq, muwapıqlılıq, óz waqtındalıq, mazmunnıń formadan ústinligi, aqılǵa saylıq.
Buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawındaǵı ózgeris - aktivler hám minnetlemelerdiń ámeldegi jaǵdayın hám de olar menen baylanıslı bolǵan, keleside kútilip atırǵan mápleri hám minnetlemelerdi bahalaw nátiyjesinde, minnetlemeniń balans ma`nisin, yamasa aktivtiń mudamı tákirarlanatuǵın paydalanıw summasın dúzetiw bolıp tabıladı.
Buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawındaǵı maǵlıwmatlar alınıwı yamasa jańa hádiyseler júz beriwi nátiyjesinde júzege keledi, hám sonıń nátiyjesinde, qátelerdi dúzetiw bolıp esaplanbaydı. Aldınǵı dáwir qáteleri xojalıq subyektiniń bir yamasa odan artıq aldınǵı dáwirler ushın finanslıq esabatlarındaǵı buzılıwlar hám túsirip qaldırıwlar bolıp tabıladı; olar isenimli informaciyadan paydalanbaw yamasa nadurıs paydalanıw nátiyjesinde júzege keledi hám bul informaciya:
(a) usı dáwirler ushın finanslıq esabatlar shıǵarılıwı ruxsat etilgeninde ámelde bar bolǵan;
(b) usı finanslıq esabatlardı tayarlaw hám usınıw sıyaqlı alınıwı hám esapqa alınıwı aqılǵa say túrde kútiliwi múmkin bolǵan informaciya bolıp tabıladı. Bunday qáteler matematikalıq jańılısıwlar, esap siyasatın qollawda jol qoyılǵan qáteler, itibarsızlıq yamasa faktlerdi nadurıs aytıw aqıbetlerin hám de jalataylıqtı óz ishine aladı.
Restrospektiv qollaw - jańa esap siyasatın operatsiyalar, basqa hádiyseler hám jaǵdaylarǵa salıstırǵanda bul siyasat aldın da mudam qollanılǵanı sıyaqlı tárizde qollaw.
Retrospektiv qayta esaplaw - finanslıq esabatlardaǵı elementler summalarınıń tán alınıwı, bahalanıwı hám járiyalanıwın aldınǵı dáwirde qátege hesh qashan jol qoyılmaǵanday tárizde dúzetiw.
BEXS (IAS) “Esap siyasatları, buxgalteriya esap-kitapları bahalawlarındaǵı ózgerisler hám qáteler” atlı standarttıń maqseti - esap siyasatın tańlaw hám ózgertiw ushın kriteriyalardı ornatıw hám de esap siyasatındaǵı ózgerisler, buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawlardaǵı ózgerisler hám qátelerdi ońlawdı esapqa alıw rejimin hám olarǵa tiyisli járiyalanatuǵın maǵlıwmattı belgilewden ibarat esaplanadı. Bul standart xojalıq subyektiniń finanslıq esabatlarında sáwlelendirilgen informaciyanıń orınlılıǵı hám isenimliligi hám de bul finanslıq esabatlarınıń dáwirler-aralıq hám basqa xojalıq subyektleriniń finanslıq esabatları menen salıstırıwın asırıwǵa qaratılǵan. Usı Standart esap siyasatın tańlawda hám qollawda, sonıń menen birge esap siyasatındaǵı ózgerislerdi, buxgalteriya esabı maqsetinde bahalawlardaǵı ózgerislerdi hám aldınǵı dáwir qátelerin ońlawdı esapqa alıwda qollanılıwı kerek.
Aldınǵı dáwir qátelerin dúzetiwdiń hám esap siyasatındaǵı ózgerislerdi qollaw ushın retrospektiv dúzetiwlerdiń salıqlarǵa bolǵan tásiri FEXS 12 “Dáramat salıqları”na muwapıq esapqa alınadı hám járiyalanadı. Qanday da FEXS operatsiyaǵa, basqa hádiysege yamasa jaǵdayǵa anıq tiyisli bolǵanında, oǵan salıstırǵanda qollanılatuǵın esap siyasatı yamasa siyasatları bul FEXS dı qollaw menen anıqlanıwı kerek. Operatsiya, basqa hádiyse yamasa jaǵdayǵa anıq tiyisli bolǵan FEXS ámelde bolmaǵanında, xojalıq subyektiniń administraciyası tómendegi ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan informaciyanı qáliplestiretuǵın esap siyasatın islep shıǵıw hám qollawda óz qararın shıǵarıwı kerek:
(a) paydalanıwshılardıń ekonomikalıq qararlardı qabıllaw menen baylanıslı
talapları ushın orınlı bolǵan;
(b) finanslıq esabatlar tómendegilerdi támiyinlegeni sebepli isenimli
bolǵan:
- xojalıq subyektiniń finanslıq jaǵdayı, finanslıq nátiyjeleri hám pul aǵımların isenimli kórsetedi;
- operatsiyalar, basqa hádiyseler hám shárayatlardıń tek ǵana yuridikalıq forması, bálki ekonomikalıq mánisin sáwlelendiredi;
- biytárep, yaǵnıy qalıs;
- abaylılıq;
- hámme áhmiyetli tárepten tolıq.
Joqarıda kórsetilgeni sıyaqlı sheshim shıǵarıwda, administraciya tómendegi dereklerge itibar qaratıwı hám olardıń qollanılıwı múmkinligin tómenlep baratuǵın tártipte kórip shıǵıwı kerek:
(a) FEXSlarda soǵan uqsas yamasa baylanıslı máselelerge tiyisli talaplar;
(b) Kontseptual tiykar keltirilgen aktivler, minnetlemeler, dáramatlar hám ǵárejetlerdiń tariypleri, tán alıw kriteriyaları hám bahalaw kontsepciyaları. Sheshim shıǵarıwda, administraciya, sonıń menen birge, standartlardı ornatatuǵın hám buxgalteriya esabı boyınsha standartlardı islep shıǵıwda uqsas kontseptual tiykardan, basqa buxgalteryalıq ádebiyatlardan hám bul tarawda qabıl etilgen ámeliyatlardan paydalanatuǵın basqa keńseler tárepinen eń sońǵı shıǵarılǵan standart hújjetlerdi itibarǵa alıwı múmkin. Xojalıq subyektine uqsas operatsiyalar, basqa hádiyseler hám shárayatlarǵa tiyisli esap siyasatların izbe-iz túrde tańlawı hám qollawı kerek, eger qanday da FEXS elementlerdiń hár túrlı esap siyasatları tuwrı keliwi múmkin bolǵan taypalarǵa bóliniwin bólek talap etpese yamasa ruxsat etpese. Eger qanday da FEXS elementlerdiń bunday taypalarǵa bóliniwin talap etse yamasa ruxsat etse, bunday hár bir taypaǵa tiyisli bolǵan esap siyasatı izbe-iz túrde tańlanıwı hám qollanılıwı kerek.
Xojalıq subyekti esap siyasatın tek tómendegi jaǵdaylarda ózgertiwi kerek:
(a) eger ózgertiw FEXS tárepinen talap etilse;
(b) eger ózgertiwdiń nátiyjesinde finanslıq esabatlarda xojalıq subyektiniń finanslıq jaǵdayına, finanslıq nátiyjelerine yamasa pul aǵımları operatsiyalardıń, basqa hádiyselerdiń hám shárayatlardıń tásiri haqqnda isenimli hám orınlı maǵlıwmatlar sáwlelendirilse.