1. Axborotlashuv jarayonining jamiyat taraqqiyotiga ta'siri Javob

6. O‘zbekiston Respublikasida ma’lumotlarni himoyalashning meyoriy- huquqiy va qonunchilik asoslari
Javob : O`zbekiston Respublikasida ma`lumotlarni himoyalashning me`yoriy-huquqiy va qonunchilik asoslari Amaldagi qonunchilik mavjud axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) rivojlanish darajasini tartibga soladi, telekommunikatsiya va axborot texnologiyalari bozoriga kirish tartibini
aniqlaydi, bu bozordagi subyektlarning umumiy faoliyat tamoyilini o`rnatadi, ularning soliq to`lash shartlarini, qonunchilik buzilishiga javobgarlik darajasini belgilaydi. Hozirgi kunda ushbu soha faoliyati 17 tadan oshiq qonunlar, jumladan Konstitutsiya, fuqarolik, jinoiy va soliq kodekslari, ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeks bilan tartibga solinadi.
Quyida O`zbekistonning AKT sohasidagi siyosatini aniqlovchi maxsus
qonunlar ro`yxati keltirilgan:
– “Aloqa to`g`risida”gi Qonun;
– “Telekommunikatsiya to`g`risida”gi Qonun;
– “Radiochastota spektri haqida”gi Qonun;
– “Ommaviy axborot vositalari to`g`risida”gi Qonun;
– “Axborotlashtirish to`g`risida”gi Qonun;
– “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to`g`risida”gi Qonun;
– “Mualliflik huquqi va aralash huquq to`g`risida”gi Qonun;
– “Ayrim faoliyat turlarni litsenziyalash to`g`risida”gi Qonun;
– “Elektron hisoblash mashinalari va ma`lumotlar bazasi uchun dasturlarni huquqiy qo`riqlash to`g`risida”gi Qonun;
– “Elektron raqamli imzo to`g`risida”gi Qonun;
– “Elektron hujjatlar aylanishi to`g`risida”gi Qonun;
– “Elektron tijorat to`g`risida”gi Qonun.
Qonunchilik blokining katta qismini Prezident farmonlari va davlat qarorlari hamda AKTning rivojlanishini tartibga solib turuvchi
sohaviy me`yoriy aktlar tashkil qiladi. Axborotlashtirishning yangi xizmat ko`rsatish turlarini rivojlantirish va tartibga solishning huquqiy asosini ta`minlash maqsadida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan quyidagi qonunlar qabul qilindi: «Elektron raqamli imzo to`g`risida», «Elektron hujjatlar aylanishi to`g`risida», «Elektron tijorat to`g`risida», yangi tahrirdagi «Axborotlashtirish to`g`risida». AKTning rivojlanishi bilan axborot texnologiyalaridan foydalanib
davlat va insonlar zarar yetkazishi mumkin bo`lgan noqonuniy xarakatlarni
sodir etish xavfi ortmoqda.

7. Ochiq axborot kommunikatsiya tizimida yoshlarda axborot iste’moli madaniyatini oshirish masalalari
Javob : Hozirgi davr ilgarigi davrlardan yangi aloqa vositalari, texnika va texnologiyalari paydo bo’lganligi va kengayganligi hisobiga axborot hajmi keskin oshib ketganligi bilan farq qiladi. Iqtisodiyotni xilma-xillashtirish yuz berdi, uning yangi sohalari, xizmat turlari hosil bo’ldi, ishlab chiqarish jabhasida yangi texnik uskunalar uni qayta qurollantirishga va ishlab chiqarish kuchlarini qayta taqsimlashga olib keldi. Shu bilan birga ilmiy yondashuv zamonaviy milliy davlatlar manufaktura ishlab chiqarishi bo’y ko’rsatayotgan va sanoat rivojlanayotgan davrda vujudga kelayotganligini aniqlab bermoqda. Shu nuqtai nazardan kelib chiqib, dunyo taraqqiyoti agrar, sanoatlashgan va sanoatlashuvdan keyingi davrlarga bo’linadi. Keyingi davr axborotlashgan jamiyatning rivojlanish davri (Deniel Bell), modernizmdan keyingi (Jan Bodriyar), tez moslashuvchan (Maykl Payor), axboriy taraqqiyot uslubi (Manuel Kastels) davri sifatida ta’riflanadi. Axborotlashgan jamiyatga doir nazariyalar. D.Bell fikricha, axborot asriga asosan yangi aloqa vositalarining rivoj topishi va ulardan iqtisodiyot, madaniyat va ijtimoiy hayotda faol ravishda foydalanilishi xosdir. “Sanoatlashuvdan keyingi jamiyatning vujudga kelishi” (ruschasi: “Stanovlenie postindustiralnogo obhestva”), “Kapitalizmning madaniy ziddiyatlari” (“Kulturno’e protivorechiya kapitalizma”), “Ikkinchi jahon urushidan keyin ijtimoiy fanlar” (“Obhestvenno’e nauki posle vtoroy mirovoy voyno’”) uning asosiy asarlaridir. Axborot ta’sirining o’sib borishi “axborot” tushunchasining o’ziga hamda uning ta’sirida yuz berayotgan jarayonlarga bag’ishlangan ko’plab tadqiqotlar, nazariyalar va taxminlar vujudga kelishini taqozo etdi. Mutaxassislar yuz berayotgan ijtimoiy o’zgarishlarni tahlil etishga, ularning xarakterini aniqlashga va jamiyatlar istiqbolini taxmin qilishga intildilar. Yangi axborotlashgan jamiyatning vujudga kelish g’oyasini ishlab chiqqan va himoya qilgan olimlar orasida eng mashhuri Deniel Belldir. Sanoatlashuvdan keyingi (postindustrial) jamiyat nazariyasini yaratgan bu olim axborot asriga ayni shu (postindustrial jamiyat - PIJ) nomni nisbat beradi, “postindustrializm”ga esa u ko’pincha axborotlashgan jamiyat sifatida qaraydi. Bu istilohni Bell 1950- yillar oxirida muomalaga kiritdi, lekin 1980- yillar boshiga kelib uni “axborot”, “bilim” so’zlari bilan almashtira boshladi. Hozirgi paytda “postindustrializm” hamda “axborotlashgan jamiyat” atamalari sinonim sifatida - bir xil ma’noda ishlatib kelinadi.

8. Global tarmoq: axborotning informatsion xarakteri va psixologik tajovuz

Bilvosita axborot hujumi: muhandislik vositalari yordamida biz samolyotlarning maketlarini va soxta aerodrom inshootlarini qurishimiz va ular bilan ishlash faoliyatini taqlid qilishimiz mumkin. Biz dushman soxta aerodromni kuzatishi va uni haqiqiy maydon deb bilishiga ishonamiz. Shundagina bu ma'lumotlar bizning fikrimizcha dushmanga tegishli bo'lishi kerak bo'ladi.
To'g'ridan-to'g'ri axborot hujumi: agar biz dushmanning axborot do'konida soxta havo polki haqida ma'lumot yaratadigan bo'lsak, unda natija aynan bir xil bo'ladi. Ammo bu natijaga erishish uchun vositalar keskin farq qiladi.
Axborot urushining mudofaa tomoni - bu axborotni himoya qilish uchun mo'ljallangan xavfsizlik choralari - dushmanning bizning axborot funktsiyalarimizga muvaffaqiyatli hujumini oldini olish. Operatsion xavfsizlik va aloqa xavfsizligi kabi zamonaviy mudofaalar harbiy axborot vazifalariga qaratilgan bilvosita dushman harakatlarining oldini olish va aniqlashning odatiy vositasidir. Aksincha, kompyuter xavfsizligi kabi himoya choralariga dushmanning to'g'ridan-to'g'ri axborot harakatlarini oldini olish, aniqlash va qarshi harakatlarni tashkil etish bo'yicha harakatlar kiradi.
Ma'lumotlar urushi tarixidan Axborot urushi "mashina" davridagi ulkan urushlarning boshlanishi bilan qurolli to'qnashuvda muhim rol o'ynay boshladi. Birinchi jahon urushida birinchi marta dushmanga ta'sir ko'rsatadigan bosma vositalardan keng foydalanildi. Ushbu mablag'lardan Buyuk Britaniya ayniqsa faol foydalangan. Germaniya qo'shinlarining pozitsiyalari bo'yicha tashviqot varaqalarining tarqalishi kutilmagan darajada kuchli ta'sir ko'rsatdi va London urushning inglizcha talqinini o'z ichiga olgan axborot materiallarini ishlab chiqish uchun maxsus organ yaratdi. Urush oxirida Antanta davlatlari Germaniya armiyasining axloqiy va psixologik parchalanishi uchun maxsus shtab tuzdilar, bu jangovar harakatlar natijasida ma'lum rol o'ynadi. Birinchi jahon urushi varaqalari va plakatlari axborot targ'ibotining samarali qurolidir. Uchinchi reyxning asosiy targ'ibotchisi Gebbels targ'ibot nazariyasini ishlab chiqdi, uning asosiy tamoyillari: aqliy soddalashtirish, materialni cheklash va filtrlash, "bolg'a" takrorlash va hissiy qamchilash. Ikkinchi Jahon urushi boshida Germaniya targ'ibotining yuqori samaradorligini tan olish kerak. Urushning dastlabki davridagi ba'zi kampaniyalarda nemislar umuman o'q uzmasdan muvaffaqiyat qozonishga muvaffaq bo'lishdi, masalan, Avstriya va Chexoslovakiyani ishg'ol qilish paytida, bu erda aholi nemislarni juda yaxshi kutib oldi, ba'zilarida esa qisqa vaqt ichida dushmanning qarshiligi buzildi. Buning sababi, dushman askarlarining axloqiy sifatlarining pastligi, ular juda yomon obro'ga ega bo'lgan nemis qo'shinlariga qarshi "so'nggi tomchi qonga" qarshi kurashishga tayyor bo'lmaganliklari. 1941 yil yozgi kampaniyasi paytida nemislar tomonidan olib ketilgan sovet mahbuslarining hayoliy sonini faqat nemis harbiy dahosi tushuntira olmaydi. Nemis qo'shinlari dushmanga juda katta psixologik taassurot qoldirgani aniq.