1 author: Murodjon Isagaliev Fergana State University, Uzbekistan, Fergana 23

Bonitirovkalash koeffitsiyentlari

Qatlam chuqurligi, sm.	Tosh-shag‘alli qatlam	Qumli qatlam	Gleyli qatlam	Gipsli qatlam	Shox- arzikli	Gumus qatlami
0-30	0,60	0,65	0,45	0,50	0,50	0,65
31-50	0,70	0,75	0,50	0,70	0,60	0,75
51-70	0,80	0,85	0,65	0,80	0,75	0,85
71-100	0,90	0,95	0,85	0,90	0,90	0,95
>100	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00

MAVZU: SHO‘R TUPROQLARNI BONITIROVKALASH USULI
O‘zbekistonda sho‘r yerlar Xorazm, Buxoro, Sirdaryo, Navoiy, Farg‘ona, Jizzax viloyatlarida, Qoraqalpog‘iston Respublikasida tarqalgan.

Yerlarimizning turli darajada sho‘rligidan yiliga 20-25% miqdorda g‘o‘za hosili, ya’ni paxta kam terib olinadi. M.A.Pankov ma’lumotlariga ko‘ra kuchsiz sho‘rlangan yerlarda sho‘rlanmagan yerlarga nisbatan 20-30%, o‘rtacha sho‘rlangan yerlarda 40-60%, kuchli darajada sho‘rlangan yerlarda esa 80% va hatto undan ham ko‘p g‘o‘za hosili kamayadi.

Tuproqda suvda eruvchi tuzlarning tarkibi va miqdori, ularning harakati va o‘simlik turlari bilan aloqadorligi murakkab ilmiy muammolar qatoridan joy oladi va hozir ham shunday.

Masalani bunday murakkab bo‘lishiga sabab o‘simlik turlarining ko‘pligi va ularni har xil ionlar ta’siriga va tuzlarning umumiy kontsentratsiyasiga chidamliligini turlicha ekanligidadir.

O‘simliklarni o‘sishi va rivojlanishi davrida ularni tuzlar, ionlar ta’siriga bo‘lgan reaktsiyalari o‘zgaradi.

Sug‘oriladigan yerlarda g‘o‘za o‘simligining tuzlar ta’siriga chidamsizligi eng avvalo chigitni unib chiqishidayok namoyon bo‘ladi, 3-4 chin barg chiqarganida bu ta’sirga kuchli beriladi. G‘o‘za o‘zining hayoti, ya’ni vegetatsiya davrining oxirida tuzlarning bir muncha yuqori kontsentratsiyalariga chidamli bo‘ladi.

O‘zbekistonda rayonlashtirilgan ko‘pchilik g‘o‘za navlari uchun tuproqdagi tuzlar to‘plamining ruxsat etilgan, ya’ni eng yuqori kontsentratsiyalari 2,5-3 % ni tashkil qiladi. Bu ko‘rsatkichdan oshgan taqdirda g‘o‘za o‘simligi o‘ladi.

Suvda eruvchi tuzlarning zaharliligi ularning eruvchanlik darajasiga, ayniqsa ionlar tarkibiga bog‘liq bo‘ladi.

O‘simliklarga nisbatan ko‘proq, kuchliroq salbiy ta’sir etuvchi ionlar ichida anionlardan umumiy ishqoriylik, xlor va sulfat ionlari ajralib turadi.

4. 
   jadval.