1. Auditorlik faoliyati standartlarining mohiyati

XAS	Standart nomi
Standartning asosiy mohiyati
1	2	3
100	Xalqaro audit standartlari va turdosh xizmatlarga izoh	Zamonaviy xalqaro auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi standartlar guruhi va turdosh xizmatlaming mohiyati va maqsadini vontish
101	Auditorlik faoliyatining kontseptual asoslari	Asosiy prmsiplar keltirilgan: halollik, xolislik, mustaqillik, malaka, maxfiylik, hujjatlaslitirish, audit dalillarini to‘plasli, ichki nazorat tizimini tekshirish va baholash, xulosalami tahlil qilish va auditorlik hisobotini tayyorlash vazifasini bayon etadi
110	Atamalar glossariysi	Professional auditorlik faoliyati va turdosh xizmatlami tizinuda qo'llaniladigan asosiy va qo’shimcha atamalaming izohi
200	Moliyaviy hisobotlar auditimng maqsadi va va uni tartibga soluvchi tamoyillar	Tekshiruvning umumiy maqsadi va hajmim, shumngdek, moliyaviy hisobotlami tayyorlash borasida korxona rahbariyatining majburiyatini ifodalaydi
210	Audit tekshiruvini o‘tkazish bo'yicha majburiyat xati	Auditoming tekshiruvni o‘tkazish bo‘yicha roziligini anglatuvchi majburiyat xatining asosiy xususiyatlari, auditor ishining hajmi va majburiyati ko‘lami, shuningdek, ushbu xatning shaklni ifodalaydi
220	Audit tekshiravida sifat nazorati	Audit tekshiruvmmg alohida bo'limlariga nisbatan sifat nazoratini olib borish va tekshiruv sifatini nazorat qilish bo‘yicha auditorlik firmasiga amahy tavsiyalarni keltiradi
230	Hujjatlashtirish	Ishchi qog'ozlaming shakli va mohiyatim, tekshiruv davomida auditor tomonidan tayyorlanadigan ishchi qog'ozlardan namuna keltirilgan va bu qog'ozlami saqlash masalasi ko‘rilgan
240	Xato va firibgarlik	“Xato” va “firibgarlik” atamalarining mohiyatmi yoritadi va bu holatlar yuzasidan javobgarlik korxona rahbariyati zimmasida ekanligini ta’kidlaydi, shuningdek, bu holatlarga duch kelganda auditor amalga oshirish lozim boigan chora-tadbirlami belgilaydi
250	Moliyaviy hisobotlar auditi bo‘yicha qonun va me’yoriy hujjatlami ko‘rib chiqish	Moliyaviy hisobotlar auditini tartibga solishda va yo‘naltirishda qonun hujjatlaming roli va ulardan foydalanish uslubiyati, tamoyillanni yoritadi
300	Auditni rejalashtinsh	Audit tekshiruvini rejalashtinsh jarayomm va bu jarayonning asosiy elementlanm tasvirlaydi
310	Mijoz biznesim bilish	Mijozga auditorlik xizmatini ko'rsatishdan oldin korxona biznes tarmog‘i bilan tamshish, ma’lumotlami toplash manbalari va ulami tahlil qilish uslubiyati bayoni
320	Muhimlik	‘'Muhimlik” atamasining mohiyati yontiladi, bu ko'rsatkichni rejalashtirish, tekshiruv o'tkazish jarayomda aniqlash va baholash uslubiyati belgilanadi
400	Audit eski va mijoz ichki nazorat tizimini o‘rganish	"Audit riski” atamasining mohiyati yoritiladi, ichki nazorat tizimining elementlari, vazifalari, tashkil etish uslubi va bu tizimni tekshirish va baholash uchun auditor tomonidan amalga oshirilishi lozim boigan tekshiruv uslubiyatlarini belgilaydi
401	Maiumotlami elektron qayta ishlash sharoitida audit	Ma’lumotlami elektron qayta ishlash sharoitida audit tekshiruvini o‘tkazish uchun bajarilishi kerak bo‘lgan qo‘- shimcha ishlari va bu jarayonda auditor malakasiga talablar keltiriladi
500	Audit dalillari	Audit dalillarining mohiyati va manbalarini, bu dalillaming yetarliligi va sifatini aniqlash, shuningdek, dalillarni to'plash uslubivatini yoritadi
510	Moliyaviy hisobotlami birinchi bor tekshirganda dastlabki qoldiqlar (saldolar) ning to'g'riligi yuzasidan auditor javobgarligi	Moliyaviy hisobotlar dastlabki bor audit tekshiruvidan o'tayotgan holda unda keltirilgan boshlang‘ich qoldiqlar (saldolar) to‘g‘riligi yuzasidan auditor javobgarligini belgilab beradi
520	Tahliliy amallar	Tahliliy tekshiruv uslubiyatlarining mohiyati, ulanii qo‘llash uslubiyati yoritilgan
530	Auditda tanlab tekshirish uslubi	Tekshiruv namunasini tanlash va baxolash jarayomda auditor e’tibor qaratishi lozim boigan holatlar keltirilgan. Statistik va nostatistik tanlab tekshirish uslublan bayon etilgan
540	Hisob baholashlari (taxminlari)ning auditi	Moliyaviy hisobotlarda aks ettirilgan taxminlar bo‘yicha hisob-kitoblar to‘g‘riligmi tekshirish uslubiyati yoritiladi
550	B ogiiq (manfaatdor) taraflar	Bogiiq taraflar o‘rtasida amalga oshinlgan operatsiyalar yuzasidan auditor to‘plashi kerak boigan dalillar turi, hajmi va uslubiyati bayon etilgan
560	Perspektiv (kelgusi) moliyaviy hisobotlar yuzasidan audit tekshinm	Perspektiv moliyaviy hisobotlar yuzasidan audit tekshiruvini o'tkazish uslubiyati yoritilgan
570	Uzluksiz faoliyat	“Korxona faoliyatining uzluksizligi” tamoyili savol ostida bo'lganda auditor amalga oshirishi lozim bo‘lgan vazifalar bayon etiladi. “Korxona faoliyatining uzluksizligi” ning aksini ko‘rsatuvchi holatlar keltinladi
580	Rahbariyat tushuntinsh (izoh) xati	Auditor tomonidan rahbariyat tushuntinsh (izoh) xatidan audit dalili sifatida foydalanish masalasi yoritiladi
600	Boshqa auditorlar ish natijalandan foydalanish	Moliyaviy hisobotlar yuzasidan tekshiruv o‘tkazgan boshqa mustaqil auditor lshidan foydalanishda hisobga olimshi lozim bo‘lgan masalalami tahlil qiladi
610	Ichki auditor ishi natijalaridan foydalanish	Ichki auditor ishini baholashda mustaqil auditor tomonidan e’tibor qaratilishi lozim boigan masalalar tasvirlangan
620	Ekspert xizmatidan foydalanish	Mijoz yoki auditor tomonidan ekspert xizmatidan foydalanish tartibi borasida amaliy tavsiyalami keltiradi
700	Moliyaviy hisobotlar yuzasidan auditor xulosasi (hisoboti)	Auditorlik xulosasi shakli va mohiyati borasida tavsiya beradi. Ijobiy, sharth ljobiy, salbiy va auditorlik xulosasini benshdan bosh tortishni anglatadigan xulosalaming ko‘rimshidan namuna keltiradi
720	Tekshiruvdan o‘tgan moliyaviy hisobotlarda mavjud bo‘lgan boshqa tur ma’lumotlar	“Boshqa tur ma’lumotlar” atamasini moliyaviy va moliyaviy bo‘lmagan ma’- lumot nuqtayi nazandan yoritadi. Auditor tomonidan bu tur ma’lumotlami tahlil qilish uslubiyatini keltiradi va ularda aniqlangan muhim xatoliklar yuzasidan auditor xatti-harakatmi belgilab beradi
800	Auditoming maxsus hisoboti	Maxsus masalalar bo'yicha auditorlik hisobotini bensh borasida tavsiyalar keltiriladi, bunday hisobotlardan namuna ko‘rsatiladi

Mustaqillik yillarida respublikamizda auditorlik faoliyati tashkiliyhuquqiy asoslarini mustahkamlashga yo'naltirilgan me’yoriy-huquqiy asos yaralildi. Buning natijasi sifatida respublikamizda auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy — huquqiy hujjatlam ing ko‘p bosqichli tizimi yaratildi. Auditorlik faoliyati standartlari auditorlik faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari va asoslarini tartibga soluvchi, shuningdek, auditorlar uchun tekshiruv o'tkazish borasidagi o‘z majburiyatlarini amalga oshirishlariga yordam berish maqsadida qabul qilingan umumiy qonun-qoidalar tizimidir. Tekshiruv davomida auditorlik standartlariga amal qilish tekshiruvning yuqori sifath o'tishi va ishonchh bo'lishini ta’minlaydi. Auditorlik standartlari auditor faohyati to‘g‘riligini umumiy belgilab bersada, auditor tom onidan qo‘llanilgan barcha uslubiyatlar, am ahyotlarning to ‘g‘riligini anglatmaydi. Amaliyotda auditorlik standartlari ( 1) xalqaro; (2) miüiy auditorlik standartlariga bo'linadi. Turli mamlakatlar iqtisodiyotida bozor munosabatlarining rivojlanishi, integratsiya jarayonining kengayishi, bir qator auditorlik firmalarining xalqaro miqyosda faohyat yurituvchi firmalarga aylanishi kabi jarayonlaming ro‘y berishi auditorlik faoliyatini xalqaro miqyosda birxillashtirish zaruriyatini yuzaga keltirdi.

Bu maqsadga erishish uchun 1977-yilda Xalqaro buxgalterlar federatsiyasi qoshida Xalqaro audit amaliyoti qo‘mitasi (International auditing practices committee) tashkil etildi. Ushbu qo'm ita qabul qilgan xalqaro standartlar to‘rt o'zaro bog‘langan qisinlardan tashkil topgan: (1) asosiy postulatlar; (2) um um iy standartlar (3) ishchi standartlar; (4) auditorlik hisoboti bo'yicha standartlar. Bu qo‘mita tomonidan tayyorlangan standartlar audit amaliyotini xalqaro miqyosda birxillashtirishga qaratilgan. Mustaqillik yillarida yurtimizda auditorlik faoliyati asoslari qaror topishi bilan audit standartlarini ishlab chiqish zarurati ham yuzaga keldi. Shu munosabat bilan O‘zbekiston Respublikasi buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi Moliya vazirligi bilan hamkorlikda «Auditorlik faoliyatining milliy standartlari» ni (AFMS) ishlab chiqdi. Bu borada respublikamizdagi mavjud iqtisodiy shart — sharoitlar, milliy xususiyatlarni inobatga olish va xalqaro tajribadan keng foydalanish standartlarning zamon taJablariga yanada mos kelishini ta’minlaydi. Hozirda respublikamizda auditorlik faoliyatining barqaror rivojiga qonun-hujjatlar asosida keng im koniyatlar yaratib berilmoqda, xususan, 2006-yil l-apreldan e’tiboran № PQ -325 qarorning 4-ilovasidagi ro‘yxatga muvofiq auditorlik sohasida xizmat ko‘rsatayotgan viiiidik shaxslar uch yil muddatga daromad (foyda) solig'i va yagona soliq to’lovi to'lashdan ozod etildi. Soliqqa tortishdan ozod etilgan bu mablag‘lar esa auditorlik firmalarining xizmat ko‘rsatish sifatini yanada oshirishga xizmat qilishi bilan milliy auditorlik firmalarining moliya bozorida mustahkam o‘rin egallashlariga katta zamin yaratadi.