Reja: Auditorlik faoliyati standartlarining mohiyati.
Auditorlik faoliyatining milliy va xalqaro standartlari.
1. Auditorlik faoliyati standartlarining mohiyati. Sifatli va muvaifaqiyatli audit tekshiruvini o‘tkazish uchun tekshiruv jarayonida auditorlik faoliyatiga doir yagona um um qabul qilingan standartlarni qo'llash zarurati yuzaga keladi.
Auditorlik faoliyati standartlari — auditorlik faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari va asoslarini tartibga soluvchi, shuningdek, auditorlar uchun tekshiruv o'tkazish borasidagi o‘z majburiyatlarini amalga oshirishlariga yordam berish maqsadida qabul qilingan um um iy qonun — qoidalar tizimidir. Tekshiniv davomida auditorlik standartlariga amal qilish teksliiruvning yuqori sifath o'tishi va ishonchli bo‘lishini ta’minlaydi.
Standartlar asosida auditorlar faoliyati sifat nuqtayi nazaridan baholanadi. S tan d artlar audit tekshiruviga um um iy yondashuvni, tekshiruv ko'lam ini, xulosa turini, tekshiruv uslubiyatini va bu soha vakil lari amal qilishlari lozim bo‘lgan qonuniyatlami belgilab beradi. Iqtisodiy rriuhitning o‘zgarishi asosida um um iy standartlaiga tuzatishlar, qo‘shim chalar kiritilishi mumkin. Agar auditor tekshiruv davomida bu standartlardan chetlashsa, buniug sabablarini asosiab bera olishi kerak. Shuni ta’kidlash lozimki, auditorlik standartlari auditor faoliyati to‘g‘riligini um um iy belgilab bersa-da, auditor tom onidan qo‘llanilgan barcha uslubiyatlar, am aliyotlaming to‘g‘riligini anglatmaydi. Standartlarnmg aham iyati quyidagilarda o ‘z ifodasini topadi: - audit tekshiiuvining yuqori sifatini ta’minlaydi; - tekshiruv jarayonida fan yangihklarining tatbiq etilishiga asos yaratadi; - foydalanuvchilarga audit tekshiruvi jarayonhii tushunish imkonini beradi; - davlat organlari tom onidan tekshiruv ustidan nazorat ohb borish zanuiyatini bartaraf etadi; - auditor uchun m ijoz bilan o'zaro ishonchga asoslangan munosabat olib borishga im kon yaratadi; - audit tekshiruvi jarayonida alohida elem entlar o‘rtasida aloqa o'm atish im konini beradi; - auditoming o‘z bilim va malakasini doimiy ravishda oshirib borishini ta’minlaydi; - turli auditorlik firm alari ishini sifat nuqtayi nazaridan taqqoslash imkonini beradi; - audit tekshiruvini soddalashtiradi va boshqalar. Ammo audit standartlari butun tekshiruv jarayonining barcha jabhalarini qamrab ohnaydi. Bu standartlarda audit nazariyasi va amaliyoti qisqa va lo‘nda ko‘rinishda umumlashgan. U lar auditorlik faohyatining uzoq yillar davomidagi amahyoti jarayonida auditorlik iaoliyatiga nisbatan talablarga javob berishini isbotlash asosida um um qabul qilingan standartlaiga aylandi Auditorlik standartlari huquqiy organlar uchun audit tekshiruvini sifat jihatidan tekshirish va baholash jarayonida um um iy yo'riqnoma vaztfasini bajaradi. Amaliyotda auditorlik standartlari (1) xalqaro; (2) milliy auditorlik standartlariga bo‘linadi. Auditorlik faohyatining xalqaro standartlari to‘rt o‘zaro bog‘langan qism lardan tashkil topgan:
- asosiy postulatlar — auditorlik faoliyati um um iy standartlarining asosini belgilab beruvchi asosiy qonuniyatlar, uslubiyatlar, shart - sharoitlam i ifodalaydi. Bu standartlar auditorlar u ch u n moliyaviy hisobotlar yuzasidan um um iy tasaw ur hosil qilish va shunga mos keladigan xulosa tayyorlashda asos bo'lib xizmat qiladi; - umumiy standartlar - auditor o‘z oldida turgan vazifalami samarali bajarishi uchun ega boclishi talab etiladigan sifat va malakaviy talablami ifoda etadi (tayyorgarlik, m alaka, mustaqillik, xolislik, tekshiruv jarayonida e’tiborlilik); - ishchi standartlar - audit tekshiruvi jarayonida auditor amal qilishi lozim bo'lgan qonun — qoidalam i aks ettiradi (rejalashtirish, nazorat, yetarli miqdordagi dalillami to ‘plash va ichki nazorat tizimini baholash); - auditorlik hisoboti bo'yicha standartlar — audit tekshiruvi yakunida tayyorlanishi lozim bo‘lgan auditorlik hisoboti shakli, m ohiyati, m a’lum otlam i aks ettirish tartibi borasidagi talablarni belgilab beradi. Mustaqillik yillarida yuiiim izda auditorlik faoliyati asoslari qaror topishi bilan audit standartlarini ishlab chiqish zarurati ham yuzaga keldi. Shu munosabat bilan O'zbekiston Respublikasi buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi Moliya vazirligi bilan h amkorlikda «Auditorlik faoliyatining milliy standartlari» ni (AFM S) ishlab chiqdi. Bu borada Respublikamizdagi mavjud iqtisodiy shart — sharoitlar, milliy xususiyatlami inobatga olish va xalqaro tajribadan keng foydalanish standartlaming zamon talablariga yanada mos kelishini ta ’minlaydi
