1 «Asosiy texnologik jarayonlar va qurilmalar» fanining mazmuni

Gazlarni quyidagi maqsadlarda tozalanadi:
1) gaz aralashmalaridan kimmatbaxo maxsulotlarni ajratib olish;
2) jarayon ketishi paytida unga salbiy ta’sir kiluvchi va qurilma buzilishini tezlashtiruvchi moddalarni gaz aralashmasidan chiqarib tashlash
3) atrof-muxit xavosining ifloslanishini kamaytirish uchun tozalanadi.
Sanoatda ishlab chiqarilgan gaz aralashamalarini tozalash uchun quyidagi usullardan foydalaniladi:
Gazlarni changdan tozalash uchun cho‘ktirish kameralari, siklonlar, uyurmali chang ushlagichlar, skrubberlar, Venturi trubasi, filtrlar, rotasion qurilmalar, elektr filtrlar ishlatiladi.
Amalda gaz aralashmalaridagi mayda zarrachalarni birgina tozalash qurilmalarida butunlay ajratish mumkin emas. Shuning uchun kupincha ikki va kup boskichli tozalash qurilmalari ishlatiladi, yani avval katta zarrrachalar chang cho‘ktirish kameralarida, sungra mayda zarrachalar elektr filtrlarda cho‘ktiriladi.
Xar bir qurilmaning samaradorligi gaz aralashmalarining tozalanish darajasi bilan aniklanadi:

n=G₁-G₂/G₁*100%= V₁x₁-V₂x₂/V₁x₁*100% (6.1)

Bu yerda:
G₁,G₂-tozalanmagan gaz aralashmalaridagi qattiq zarrachalar miqdori:
V₁,V₂- dastlabki va tozalangan gaz aralashmalarining xajmi;
x₁ va x₂ - changli va tozalangan gaz aralashmalaridagi katttik zarrachalar konsentrasiyalari, kg/m3.


2. Chang cho‘ktirish kamerali

Og‘irlik kuchi ta’sirida changli gazlarni tozalash uchun davriy yoki yarim uzluksiz rejimda ishlaydigan turli chang cho‘ktirish kameralari ishlatiladi. Chang cho‘ktirish kameralari changli gazlarni (50¸100 mkm) birlamchi tozalash uchun ishlatiladi. Bunday qurilmalarning tozalash darajasi 40-50% dan ortmaydi. Chang cho‘ktirish kameralarining o‘lchamlari ancha katta bo‘ladi. Qattiq zarrrachalarning yaxshi cho‘kishi uchun gaz okimining tezligi 3 m/s dan oshmaslig kerak.

Eng oddiy tuzilishga ega chang cho‘ktirish kamerasi quyidagi rasmda a) ko‘rsatilgan. Changli gaz okimi separasion bo‘shliqda sekin xarakat qiladi, qattiq zarrachalar esa chang yig‘adigan seksiyalardan biriga o‘zining og‘irlik kuchi ta’sirida tushadi (cho‘kadi). Bunday konstruksiya oddiy tuzilishga ega bo‘lsa ham katta joyni egallaydi. Gaz okimining sekin xarakatini ta’minlash uchun separasion kameraninng xajmi ancha katta bo‘ladi.
Ko’p polkali kamerada b) separasion bo‘shliq gorizantal polkalar yordamida bir necha seksiyalarga bo‘lingan. Bunday sharoitda chang zarrachasining cho‘kish vaqti ancha kamayadi. Changni chiqarish uchun polkalar kiya kilib joylashtirladi. Polkalar qo‘zg‘atuvchi qurilmalar bilan ta’minlanishi mumkin.
To‘siqlar bilan kamerada v) gravitasion kuchdan tashqari inersion kuchdan ham foydalaniladi. Og‘irlik va inersion kuchlardan birgalikda foydalanish qurilmalarning tozalash darajasini ko‘paytirishga olib keladi. g) Kameraning separasion bo‘shlig‘ida xalqali yoki simli parda joylashtirilgan bo‘ladi. Bunday pardalarga gaz okimi urilganda filtrlanish jarayoni yuz berib, chang ajraladi; tasodifiy turbulent oqimlar esa buziladi.
Inersion chang ushlagichlarda tozalash darajasini oshirish uchun og‘irlik kuchidan tashkari inersion kuchlardan foydalaniladi. Bunday xolatda qurilmaning o‘lchami ancha kamayadi.

Eng oddiy inersion chang ushlagichning sxemasi ko‘rsatilgan. Inersion chang ushlagichning ishlash prinsipi quyidagidan iborat: changli gaz okimi yo‘nalishining birdan o‘zgarish paytida, qattiq zarrachalarning zichligi havo zichligiga nisbatan ta’minan 1000 marotaba katta bo‘lganligi sababli, zarrachalar o‘z inersiyasi bilan oldingi yo‘nalishda xarakatini davom ettirib, gazdan ajralgandan so‘ng, chang yig’gichga tushadi, tozalangan gaz oqimi qurilmadan tashkariga chiqib ketadi.