1-amaliy mashg’ulot Qurilmalarning emirilishi Ta`mirlash

Nazorat savollari

1. 
   Korroziya asosida kanday kimyoviy jarayonlar utadi?
   
2. 
   Korroziya mexanizmiga kura kanday turlarga bulinadi?
   
3. 
   Elektrokimyoviy korroziya moxiyatini tushuntiring.
   
4. 
   Korrozion muxit turiga kura korroziya turlarini izoxlang.
   
5. 
   Korroziya tezligi nima va u kanday birlikda ifodalanadi?
   
6. 
   Korrozion muxitning tarkibi, rN-i, kislorod va temperatura pulatning korroziyalanishiga ta’sirini tushuntiring.
   
7. 
   Korroziyalanishning anod va katod jarayonlari ma’nosini tushuntiring.
   
8. 
   Metallarning korroziyaga bardoshligini baxolashning «ball»i usulini tushuntiring.
   

Tayanch iboralar : korroziya, ximiyaviy korroziya, elektroximiyaviy korroziya, korrozion muxit, korroziya maxsuloti, korroziya tezligi.

15-amaliy mashg’ulot

METALLAR VA QOTISHMALARNING KORROZION TAVSIFLARI.

Reja:

1.Neftni kayta ishlash jarayonlarida korroziya.

1. 
   Neftni deminerallash jarayonlari.
   
2. 
   Parda xosil kiluvchi aminobirikmalarni ishlatish
   

Adabiyotlar ruyxati

1.YA.M. Kolotыrkin, Metall i korroziya.- M.: Metallurgiya, 1985. 98 s.

2.A.A.Gonik, Korroziya neftepromыslovogo oborudovaniya i merы eyo preduprejdeniya. – M.: Nedra, 1976. 191 s.
3.A.M.Suxotin, Korrozionnaya stoykost oborudovaniya ximicheskix proizvodstv. Korroziya pod deystviem teplonositeley, xladoagentov i rabochix tel, L.: Ximiya, 1988, 359 s.
Urganiladigan asosiy tushunchalar: yukori va past temperaturalarda korroziyalanish, neftni deminerallash, deminerallashdan keyingi kushimcha neytrallash, atmosferali xaydash kalonnasi “ boshagi “ ni korroziyadan ximoyalash , korroziya jarayonini nazorat kilish.
Neftni atmosfera bosimi sharoitida kayta xaydash jarayonida ishlatiladigan uskuna va jixozlar neftlar tarkibidagi uch xil asosiy korroziyalovchi :

• 
  Oltingugurt birikmalari ( N₂S va merkaptanlar....)
  
• 
  Naften kislotalar ( R - SOON )
  
• 
  Mineral tuzlar ( MeClm Me=Na⁺, Mg⁺², Ca⁺²)
  

Bulib , bu moddalar uglerodli va legirlangan pulatlar bilan turli temperatura sharoitida turlicha korroziyalovchi xususiyatlarni namoyon kiladilar .
YUkori temperaturali sharoitdagi korroziya. YUkori t⁰ li sharoitda ishlovchi uskunalar katoriga atmosfera pechining kuvurlari, pech va xaydash kolonnasi urtasidagi neftni etkazish kuvurlari, xaydash kolonnasining tubi kiradi.
Bu sharoitda korroziyalovchi moddalar:
-oltingugurt birikmalari
-naften kislotalari .
a). Oltingugurtli birikmalar ta’sirida. Bu korroziya neft tarkibidagi N₂S, merkaptan R-SH va boshka oltingugurt birikmalari ta’sirida 260⁰s da yuzaga keladi, temperatura ortish bilan korroziya tezligi ortadi . Korroziya maxsuloti sifatida FeS xosil bulib, pulatning u bilan ta’siri uskunalar emirilishini tezlashtiradi (N₂S - li korroziyani esga oling ! )
B). Naften kislotalar ta’siri. Naften kislatalar - gazoyl va atmosferali xaydash koldigi chukindilari, kerosin fransiyasi konsensati darajasidagi moddalar tarkibiga kiruvchi organik kislotalardir. Bu moddalar neftning kislotalilik kursatkichi ( JA; 1 gr neftni neytrallash uchun ekvivalent bulgan KON ning milligrammlar soni ) ni tashkil etadi . Naften kislotalariga kura (R, R1) - C₆H₃ - COOH umumiy formulaga mos keladi. Neft tarkibidagi (N.K) mikdoriga kura kislotalilik kursatgichi turlicha buladi.(7-jadval)

7-jadval.

Neft turi	kislotalilik kursatkichi mg KON/g
Eron nefti	0,1
Ogir arab nefti	0,07
Venesuela nefti	0,5-1
Gabon nefti	0,5-1
Nigeriya nefti	0,5-3
Tyumen nefti
Grozniy nefti
Ozarbayjon nefti
Uzbekiston nefti

Naften kislotalari 280-380⁰s temperatura oraligida neft maxsulotlari tarkibidan H₂S, RSH lar bilan birgalikda kuyidagi mexanizm buyicha korroziya jarayonini keltirib chikaradi :

• 
  H₂S pulat bilan ta’sirlashib FeS dan iborat sulfid pardani xosil kiladi, bu parda korroziyani sekinlashtiradi;
  
• 
  Suyuk xoldagi naften kislotalari metall sirtida xosil bulgan FeS dan iborat sulfid pardani emiradi va FeS ni Fe⁺² ning eruvchan karboksilatlari Fe (OOSR)₂ ga aylantiradi metallning sirti ochila boshlaydi;
  
• 
  Sirti FeS pardasidan tozalangan pulat jixoz yanada chukurrok va tezrok korroziyalanadi.
  

YUkori temperatura li korroziyani oldini olish:

1. 
   Kayta ishlanadigan neft tarkibini yaxshilash( H₂S, RCOOHlar mikdorini kamaytirish) bilan uning kislotalilik kursatgichini kamaytirish kerak.
   
2. 
   Ishlatiladigan jixozlarning korroziyaga bardoshliligini oshirish. Buning uchun xromli pulatlar ( 5-12% Cr) ishlatilsa, CrxSy kamaytiradi.
   

Past temperaturadagi korroziyalanish.
Bu korroziya jarayoni xaydash kolonnasining bosh kismi (zanjiri) da ruy berib, ajralib chikuvchi agressiv gazsimon moddalar H₂S va HCl uning sababchilaridir.
H₂S ning ta’siri. Vodorod sulfid gazi bir tomondan neft tarkibidan , ikkinchi tomondan atmosfera pechida oltingugurt saklagan moddalar krekingi tufayli ajralib chikadi. Uning mikdori neft tarkibidagi H₂S va S-li modda mikdori va ishchi temperaturaga boglik bulib, 975⁰s da barcha oltingugurtning 2% - i H₂S xolida buladi.
Past temperaturada gaz xolatidagi H₂S ning korrozion aktivligi ancha past bulib, suyuk xolga utganda sulfid kislotaga aylanib , yukori korrozion aktivlikka ega muxit xosil kiladi.
Xaydash kolonnnasining bosh kismi liniyasida suv buglarining shudring (rosa) nuktasida kondensatsiyalanishi sababli xosil bulgan suvda H₂S ning erishi sababli xam aktiv korrozion muxit yuzaga keladi.
Lekin bu muxitda H₂S ning eruvchanligi eritma rN - ga boglik buladi. rN = 5 da eruvchanlik deyarli nolga teng bulsa, rN = 7 atrofida yukori kiymatga ega buladi. SHu yukori rN - kiymatida muxitning korrozion aktivligi xam yukori buladi, emirilish maxsuloti sifatida “boshak “ da FeS yigiladi.
Gaz xolatidagi HCL ning xosil bulish sababi:
HCL gazining xosil bulishiga asosy sabab xomashyo xolidagi neft tarkibidagi mineral tuzlardir. Mineral tuzlar neftni kazib olish jarayonida va uni naklie kilishda ( asosan dengiz orkali ) neft tarkibiga utib koladi.
Neft er tagidan kazib olinayotganda govak tuprok katlami orkali erigan tuzlar bosim va temperatura uzgarishi sababli tuzlarning suvda eruvchanligi kamayadi ;
Suvning kisman buglanishi tufayli va neft katlamida kuvurlarning ulashgan joylarida tuzlarning kristallanishi sodir buladi naklie jarayonida kuvur, katta sigimli omborlarda kolgan suv koldiklari ishtirokida emulsiya lar xosil kiladi.
Bu xolatlarning barchasida mineral tuzlar ishtirok etadilar . ular katoriga ;

• 
  Natriy xlorid NaCl (barcha tuzning 70%i )
  
• 
  Magniy xlorid (MgCl₂ , 20 % ga yakin )
  
• 
  Kalsiy xlorid (CaCl₂, 10 % ga yakin )
  

Kayta ishlashga yuboriladigan neftda xajm jixatidan 0,1dan 0,6% gacha suv buladi.
Neft tarikibidagi mineral tuzlarning mikdori kazib olinadigan konlar va sharoitga kura uzgaruvchan buladi.
Bu mineral tuzlar kuyidagi salbiy xossalarga ega:
----- neftni dastlabki kizdiruv jixozlari (issiklik almashtirgich-lar)ning sirti ifloslanishiga olib keladi:
------ yukori t^o da gidrolizlanib NSL gazi xosil kiladi:
120^OS
Mg CL₂ + 2 N₂O ---------Mg (ON)₂ + 2 NSL (70 % gidroliz)
SaSL₂ + 2 N₂O --------- Sa (ON)₂ + 2 NSL 20 %

Xosil bulgan NSL gazi suv buglari bilan birgalikda korroziyaning ichki sirti va payvandlar chizishlari buylab kuchli korroziya jarayonini boshlaydi:

Fe + 2 NSL -------- FeSL₂ + N₂ 

Bu jarayonni oldini olish uchun:

43- rasm. Atmosferali xaydash kolonnasidagi korroziyalanish sxemasi.

----- deminerallash va kayta neytrallash bilan tuzlarning mikdorini kamaytirib, xosil buladigan NSL mikdorini kamaytirish ;
------ kolonnada N₂S xam borligini e’tiborga olib, NSL ning koldik kismini neytrallash;
------ metall jixozlar sirtini ingibitorlar bilan ximoyalash choralari kullaniladi.