1 8-sinf geom yangi. 1-8-bet. 2015(boshi). p65



Download 2,81 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/50
Sana06.04.2022
Hajmi2,81 Mb.
#532146
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50
Bog'liq
Geometriya. 8-sinf (2014, A.Rahimqoriyev, M.To\'xtaxo\'jayeva)

a
H
vektorni chizing. 2,5
a
H


4
a
H


0,5
a
H
vektorlarni yasang.
2)
= +
H
H
H
m
a b

=
H
H
2
n
a

+
H
H
2
3
m
n
vektorni 
a
H
v a 
H
b
vektorlar orqali
ifodalang.
536.
Agar: 1) 
0
H
H
=
a
; 2) 
k
= 0 bo‘lsa, 
k
a
H
ko‘paytma nimaga teng?
Geometrik masalalarni yechishda va teoremalarni isbotlashda vektorlardan
keng foydalaniladi.
1. M a s a l a .
C
nuqta 
AB
kesmaning o‘rtasi, 
O
nuqta esa tekislikning ixti-
yoriy nuqtasi. 
=
+
KKKK
H
KKK
H
KKK
H
1
(
)
OC
OA OB
ekanini isbot qiling (241- rasm).
Y e c h i l i s h i
.
1- u s u l . Uchburchak qoidasiga ko‘ra:
=
+
KKKKH KKKH KKKKH
O
C
OA A
C
va
=
+
KKKKH KKKH KKKKH
O
C
OB B
C
.
Bu ikki tenglikni qo‘shib, quyidagiga ega bo‘lamiz:
=
+
+
+
KKKKH KKKH KKKH
KKKKH KKKKH
2
(
)
O
C
OA OB
A
C
B
C
.
C
nuqta 
AB
kesmaning o‘rtasi bo‘lgan-
ligidan, u holda 
+
=
H
KKKKH KKKKH
0
)
C
*
C
, chunki qarama-
qarshi vektorlarning yig‘indisi nol vektorga teng.
Shunday qilib, quyidagiga ega bo‘lamiz:
=
+
KKKKH KKKH KKKH
2
O
C
OA OB
yoki
=
+
KKKK
H
KKK
H
KKK
H
1
(
)
OC
OA OB
.
2- u s u l .
OAB
uchburchakni parallelogramm-
ga to‘ldiramiz (242- rasm). 
+
=
KKKH KKKH KKKH
OA OB O
D
(parallelogramm qoidasiga ko‘ra). Parallelo-
grammning diagonallari kesishish nuqtasida teng
ikkiga bo‘linadi, shuning uchun 
=
KKKKH KKKH
O
C CD
v a
=
KKKH
KKKKH
2
O
D
O
C
.
Demak, 
+
=
2
O
A OB
OC
KKKH KKKH
KKKH
. Bundan:
=
+
KKKK
H
KKK
H
KKK
H
1
2
(
)
OC
OA OB
.
4 3- m a v z u .
VEKTORLARNING MASALALARNI
YECHISHGA TATBIG‘I
O
A
C
B
241
A
B
D
C
O
242


140
T e o r e m a .
2. Uchburchakning o‘rta chizig‘i haqidagi teorema.
Uchburchakning o‘rta chizig‘i uning uchinchi tomoniga parallel, uning
uzunligi esa bu tomon uzunligining yarmiga teng.
I s b o t .
EF
kesma 
AB
C
uchburchakning o‘rta chizig‘i
(243- rasm). 
EF
||
A
C
va 
=
1
EF
BC
ekanini isbotlaymiz.
Dastlab teoremani vektor ko‘rinishida yozamiz.
E
nuqta 
AB
C
uchburchak 
AB
tomonining o‘rtasi, 
F
esa
A
C
tomonining o‘rtasi bo‘lsin (243- rasm). Unda
=
KKKK
H
KKK
H
1
A
E
AB
va 
=
KKK
H
KKKK
H
1
2
A
F
AC
.
Bular teorema shartining vektor ko‘rinishidagi yozuvidir.
Endi uni isbotlashga o‘tamiz.
=

=

=

=
KKK
H
KKK
H
KKKK
H
KKKK
H
KKK
H
KKKK
H
KKK
H
KKKK
H
1
1
1
1
(
)
EF
A
F
A
E
AC
AB
AC AB
BC
.
Shunday qilib, 
=
KKK
H
KKKK
H
1
EF
BC
vektor tenglikni hosil qildik. Endi uni geometrik
talqin qilish qoldi, xolos.
B i r i n c h i d a n , bu tenglikdan 
KKK
H
EF
va 
KKKKH
B
C
vektorlar yo‘nalishdosh ekani
kelib chiqadi, va demak, 
EF
||
B
C
.
I k k i n c h i d a n , bu tenglikdan 
=
KKKKKH
KKKH
1
EF
BC
kelib chiqadi. Bundan esa
EF
– o‘rta chiziq 
B
C
tomonning yarmiga tengligi ravshan. Shunday qilib, uch-
burchakning o‘rta chizig‘i haqidagi har ikkala tasdiqni isbotladik.
Keltirilgan isbotdan ko‘rinib turibdiki, masala va teoremalarni vektor usuli
bilan yechish masalalarni algebraik yechishga o‘xshaydi. Bu masalani yechishning
bir tomonidir va u uch bosqichdan iborat.
Birinchi bosqich.
Masala (teorema) shartini vektor ko‘rinishida yozish va qu-
lay vektorlarni kiritish (o‘xshashlik – noma’lumlarni kiritish va algebraik tengla-
mani tuzish).
Ikkinchi bosqich.
Vektor algebrasining vositalari orqali masala sharti shunday
almashtiriladiki, masalani vektor ko‘rinishida yechish imkoniyati bo‘lsin (o‘x-
shashlik – algebraik tenglamani yechish).
Uchinchi bosqich.
Olingan vektor munosabat dastlabki atamalarda talqin qili-
nadi (o‘xshashlik – tenglamani algebraik yechgandan so‘ng, javobni yozish).
A
B
C
E
F
243


141
537.
C
nuqta 
AB
tomonning o‘rtasi. Ifodalang:
1) 
KKKKH
A
C
vektorni 
KKKH
C
B
vektor orqali; 2) 
KKKH
AB
vektorni 
KKKH
C
B
vektor orqali;
3) 
KKKKH
A
C
vektorni 
KKKH
BA
vektor orqali.
538.
C
nuqta 
AB
kesmani 
A
uchidan boshlab hisoblaganda 1 : 3 nisbatda
bo‘ladi. Ifodalang: 1) 
A
C
KKKK
H
vektorni 
C
B
KKK
H
vektor orqali; 2) 
AB
KKK
H
vektorni
C
A
KKK
H
vektor orqali; 3) 
C
B
KKK
H
vektorni 
KKKH
BA
vektor orqali.
539.
AB
va 
C
D
kesmalar: 1) 
AB
=
C
D
; 2) 
AB
=
2
C
D
ekani vektor tilida qan-
day yoziladi?
540.
AA
1

BB
1
va 
CC
1
kesmalar –
AB
C
uchburchakning medianalari. 
KKKKH
AA
,
KKKKH
BB

KKKKH
CC
vektorlarni 
=
KKKKH
H
a
A
C
va 
=
H KKKH
b
)*
vektorlar orqali ifodalang.
541.
Ifodalarni soddalashtiring:
1) 
(
) (
)
+
+
+
KKKH KKKKH
KKKH KKKH
AB AC
BA CB
;
2) 


+
KKKH KKKKH KKKH KKKH
AB
D
B
C
A
D
A
.
542.
AB
v a 
C
D
kesmalar 
O
nuqtada kesishadi. 
AO
= 2
OB
v a 
O
D
= 2
O
C
.
Vektordan foydalanib, 
B
C
||
A
D
va 
1
BC
A
D
=
ekanini isbot qiling.
543.
AB
C
D
– parallelogramm va uning diagonallari kesishgan 
O
nuqta beril-
gan. 
+
=
+
KKKH KKKKH KKKH KKKH
OA O
C
OB O
D
ekanini isbotlang.
544.
AB
C
D
– parallelogramm va shu parallelogrammdan tashqarida yotuvchi
ixtiyoriy 
O
nuqta berilgan.
1) 
KKKH
O
D
vektorni 
KKKH
OA

KKKH
OB
va 
KKKKH
O
C
vektorlar orqali ifodalang.
2) 
+
=
+
KKKH KKKKH KKKH KKKH
OA O
C
OB O
D
ekanini isbotlang.
545.
E
v a 
F
nuqtalar 
AB
C
D
to‘rtburchakning 
A
C
v a 
B
D
diagonallarining
o‘rtasi. 
(
)
=
+
1
2
EF
A
D
CB
KKKH
KKKH KKKH
ekanini isbotlang.
546.
AB
C
D
parallelogramm diagonallari 
O
nuqtada kesishadi, 
P
nuqta
OB
ning o‘rtasi. 
AP
KKK
H
vektorni 
=
KKKH H
AB
a
va 
=
KKKKH H
A
C
b
vektorlar orqali ifo-
dalang.
547.
AB
C
D
rombda 
N
nuqta 
C
D
tomonning o‘rtasi. 
KKKKH
A
N
vektorni 
KKKH
AB
v a
KKKKH
A
D
vektorlar orqali ifodalang.
548.
AB
C
uchburchakda 
AA
1
– mediana, 
O
– 
AA
1
ning o‘rtasi. 
BO
KKKK
H
vektorni
a B A
=
KKK
H
H
va 
b B
C
=
H
KKKK
H
vektorlar orqali ifodalang.
Savol, masala va topshiriqlar


142
Tekislikda 
xOy
Dekart koordinatalar sistemasi, ya’ni koordinatalar boshi
O
nuqta, koordinata o‘qlarining yo‘nalishi va masshtab birligi – birlik kesma
berilgan bo‘lsin. Bunda tekislikdagi ixtiyoriy 
A
nuqta o‘zining abssissasi 
x
v a
ordinatasi 
y
ga ega bo‘ladi: 
A
(
x
;
y
). Moduli bir birlikka ega bo‘lgan hamda
yo‘nalishi 
Ox
o‘qi bo‘yicha yo‘nalgan birlik vektorni 
i
H
bilan, xuddi shuningdek,
Oy
o‘qi bo‘yicha yo‘nalgan birlik vektorni 
j
H
bilan belgilaymiz (244- rasm).
Tekislikda koordinatalari (
x

y
) bo‘lgan 
A
nuqta berilgan bo‘lsin. 
OA
x

uch-
burchakni qaraylik. Bu uchburchakda 
=
+
KKKH KKKKH KKKKKH
x
x
OA OA
A A
. Ammo 
OA
x
=
x,
A
x
A
=
OA
y
=
y
bo‘lgani uchun 
= ⋅
KKKKH
H
x
OA
x
i

= ⋅
KKKKKH
H
x
A A
y j
bo‘ladi. Bundan
=
= ⋅ + ⋅
KKKH
H
H
H
a
OA x i
y j
(1)
tenglikni hosil qilamiz. Bu (1) tenglik vektorning 
koordinata ifodasi 
deb ataladi.
Demak, boshi koordinatalar boshida, uchi 
A
(
x

y
) nuqtada bo‘lgan vektorni
koordinata o‘qlari bo‘yicha yo‘nalgan 
i
H
v a 
j
H
vektorlar orqali (1) ko‘rinishda
yozish mumkin ekan.
Bunda (
i
H
;
j
H
) vektorlar juftligi 
bazis vektorlar

x
v a 
y
sonlar esa
a
H
vektorning 
koordinatalari
deb ataladi.
Agar vektorning (1) koordinata ifodasi ma’lum bo‘lsa, vektor koordinatalari
bilan berilgan deyiladi va qisqacha 
a
H
(
x

y
) shaklida yoziladi:
= ⋅ + ⋅
H
H
H
(
;
)
a
x
y
x i
y j
.
(2)
T a ’ r i f .
Agar A
1
(
x
1
;
y
I
)
va A
2
(
x
2
;
y
2
)
bo‘lsa, x
2

x
1
va y
2

y
1
sonlar
1 2
A A
KKKKKH
vektorning koordinatalari deyiladi
(245- rasm).
Belgilanishi:
(
)


KKKKKH
1 2
2
1
2
1
;
) )
x
x
y
y
.
Q o i d a .
Vektorning koordinatalarini topish uchun uning oxirining koordina-
talaridan boshining mos koordinatalarini ayirish kifoya.
44- mavzu.
VEKTORNING KOORDINATALARI
j
H

Download 2,81 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   50




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish