1. 4-ma’ruza. Osi etalon modeli. Reja: osi pog‟onasining tarixi

2. Pog’onalarning o’zaro bog’lanishi va xizmatlari 
4.4-rasmda kompyuter tarmog'ining asosiy elementlari ko'rsatilgan: oxirgi 
tugunlar - kompyuterlar va oraliq tugunlar - kommutatorlar va marshrutizatorlar. 
4.4-rasm. OSI pog‟onalarining o‟zaro bog‟lanishi va xizmatlari. 
Rasmdan ko'rinib turibdiki, protokollarning to'liq steki faqat oxirgi tugunlarda 
amalga oshiriladi va oraliq tugunlar faqat uchta pastki pog‟ona protokollarini qo'llab-
quvvatlaydi. Buning sababi shundaki, aloqa qurilmalari paketlarni yuborish uchun 
faqat pastki uchta pogonaning funksionalligiga muhtoj. Bundan tashqari, aloqa 

---

71 
moslamasi qurilma turiga qarab faqat ikkita pastki pog‟ona protokollarini yoki hatto 
bitta fizik pog‟onani qo'llab-quvvatlashi mumkin. 
Aynan shu fizik pog‟onada ishlaydigan qurilmalar, masalan, tarmoq 
takrorlagichlarini o'z ichiga oladi, ular xablar yoki konsentratorlar deb ham ataladi. 
Ular o'zlarining interfeyslaridan biriga kelgan elektr signallarini boshqa 
interfeyslarida takrorlaydilar, ularning xususiyatlarini - signallarning kuchi va shakli, 
ularning sinxronligini yaxshilaydilar. Lokal tarmoq kommutatorlari ikkita pastki, 
fizik va kanal pog‟onalarning protokollarini qo'llab-quvvatlaydi, bu ularga standart 
topologiyalar doirasida ishlash imkoniyatini beradi. 
Routerlar protokollarning barcha uchta pog‟onasini qo'llab-quvvatlashlari 
kerak, chunki ular turli texnologiyalarga ega tarmoqlarini ulash uchun tarmoq 
pog‟onasiga va Ethernet yoki Frame Relay kabi kompozit tarmoqni tashkil etuvchi 
maxsus tarmoqlar bilan o'zaro aloqa qilish uchun quyi pog‟ona protokollariga 
muhtoj. 
Virtual kanallar texnologiyasiga asoslangan global tarmoq kommutatorlari 
(masalan, MPLS) ikkinchi yoki uchunchi protokol pog‟onasini qo'llab-quvvatlashi 
mumkin. Agar ular virtual kanallarni avtomatik o‟rnatishni qo‟llab-quvvatlashsa, u 
tarmoq pog‟onasi protokollariga muhtoj. Global tarmoqlar topologiyasi ixtiyoriy 
bo'lganligi sababli, tarmoq protokolisiz buni amalga oshirish mumkin emas. Agar 
virtual kanallar tarmoq ma'murlari tomonidan qo'lda o'rnatilsa, u holda ma'lumotlarni 
allaqachon yotqizilgan virtual kanallar orqali uzatish uchun global tarmoq 
kommutatori faqat fizik va kanal pog‟onalari protokollarini qo'llab-quvvatlashi kifoya 
qiladi. 
Tarmoq ilovalari bilan ishlaydigan kompyuterlar barcha pog‟onalardagi 
protokollarni qo'llab-quvvatlashi kerak. Taqdimlash pog‟onasi va seans pog‟onasi 
protokollari xizmatlaridan foydalangan holda amaliy pog‟ona protokollari ilovalarni 
tarmoq ilovalari dasturlash interfeysi (API) ko'rinishidagi tarmoq xizmatlari to'plami 
bilan ta'minlaydi. Transport pog‟onasining protokoli barcha so'nggi tugunlarda ham 
ishlaydi. Tarmoq orqali ma'lumotlarni uzatishda jo'natuvchi va qabul qiluvchi 
tugunlarda ishlaydigan ikkita transport protokoli moduli transport xizmatining 
istalgan sifatini saqlab qolish uchun bir-biri bilan o'zaro aloqa qiladi. 
Kommunikatsion qurilmalar transport protokoli xabarlarini shaffof tarzda, ularning 
mazmunini o'rganmasdan olib boradi. 
Kompyuterlarda barcha pog‟onalardagi kommunikatsion protokollar (fizik 
pog‟ona va kanal pog‟onasi funktsiyalarining bir qismi bundan mustasno) operatsion 
tizim yoki tizim ilovalari tomonidan dasturiy ta'minotda amalga oshiriladi. 
Tarmoqning oxirgi tugunlari (kompyuterlar va kompyuterlashtirilgan 
qurilmalar, masalan, mobil telefonlar) har doim ham axborot, ham transport 

---

72 
xizmatlarini, tarmoqning oraliq tugunlari esa faqat transport xizmatlarini ta'minlaydi. 
Muayyan tarmoq faqat transport xizmatlarini ko'rsatadi deganda, oxirgi tugunlar 
tarmoq chegarasidan tashqarida joylashganligini tushunamiz. Bu odatda mijozlarga 
xizmat ko'rsatadigan tijorat tarmoqlarida sodir bo'ladi. 
Agar tarmoq axborot xizmatlarini ham ko„rsatadi desak, demak, bu xizmatlarni 
ko„rsatuvchi kompyuterlar tarmoq tarkibiga kiritilgan. Misol tariqasida, internet-
provayder o'z veb-serverlariga ega bo‟lgan odatiy holatdir.