1. 4-ma’ruza. Osi etalon modeli. Reja: osi pog‟onasining tarixi

Fizik pog’ona
. Uning asosiy vazifasi xabarlar bitlarini koaksial kabel yoki 
radiokanal bo‟yicha uzatish hisoblanadi. Kompyuter fizik pog‟ona vazifasini tarmoq 
adapteri yoki ketma – ket port orqali bajaradi. Aynan bu qurilmalar bilan kabel 
bo‟yicha uzatiladigan elektr signallarning asosiy xarakteristikalari: signallar toki va 
kuchlanish qiymati, kodlash turi, uzatish tezligi aniqlanadi. Bu pog‟onada 
raz‟yomlarning standartlari va ularning kontakt vazifalari aniqlanadi. 
Kanal pog’onasi
. Bu pog‟ona PDU kadr nomini oladi, ya‟ni ma‟lumotlar 
uzatilishda kadrlarga bo‟linadi (frame). Lokal tarmoqlarda kanal pog‟ona barcha 
turdagi topologiyalar (shina, halqa, yulduz yoki daraxt) uchun tarmoqning har qanday 
bog‟lamalari orasida kadrlarning yetkazilishini ta‟minlashi kerak. 
Qo‟llanilishi namunaviy topologiyalar bilan cheklangan lokal tarmoq 
texnologiyalari Ethernet, FDDI, Token Ring texnologiyalari hisoblanadi.
Global tarmoqlarda kanal pog‟ona individual aloqa liniyasi bilan ulangan faqat 
ikki qo‟shni bog‟lamalari orasida kadrning yetkazilishini ta‟minlashi kerak. Lokal 
tarmoqlar orasida o‟zaro aloqa uchun va global tarmoqning istalgan oxirgi 
bog‟lamalari orasida xabarlarni yetkazish uchun yuqoriroq tarmoq pog‟onasidagi 
vositalardan foydalaniladi. Fizik pog‟ona kanal pog‟ona tomonidan tarmoqqa bitlar 
ketma-ketligini uzatish va qabul qilish vositasi sifatida ishlatiladi. 
Kanal pog‟onaning ishlashi, jo‟natish manzili ko‟rsatilgan tarmoq 
pog‟onasidan paket olish bilan boshlanadi. Kanal pog‟ona ma‟lumotlar maydoni va 
sarlavhalar maydoniga ega bo‟lgan kadrni yaratadi. 
Kanal pog‟ona paketni kadrning ma‟lumotlar maydoniga joylashtiradi, 
sarlavhalar maydoni esa xizmat axborotini, shu jumladan, kommutatorlar tarmoq 
bo‟yicha paketni uzatadigan jo‟natish manzilini to‟ldiradi. Keyin kanal pog‟ona 
kadrning boshiga va oxiriga bitlar kombinasiyasini joylashtirish bilan kadrning 
chegaralarini qayd etadi, kadrga nazorat yig‟indisini qo‟shadi. Nazorat yig‟indisi 
bo‟yicha jo‟natilgan manzilda xatolikni topish va tuzata olishi mumkin.
Keyingi qadamda kanal pog‟ona, agar tarmoqda ajratiladigan muhit ishlatilsa, 
unga ruxsat olishi kerak. Buning uchun alohida kichik pog‟ona-muhitga ruxsat etishni 
boshqarish ishlatiladi (media Access Control, MAC). Ruxsat etish olinganidan keyin 
kadr tarmoqqa uzatiladi, alohida kanal bo‟yicha o‟tadi va bitlar ketma-ketligi tarzida 
jo‟natish manzilining fizik pog‟onasiga keladi. Bu pog‟ona olingan bitlarni o‟z 
bog‟lamasining kanal pog‟onasiga uzatadi.
Oluvchi bog‟lamaning kanal pog‟onasi bitlarni kadrlarga guruhlaydi, nazorat 
yig‟indisini hisoblaydi va uni uzatilgan kadrning o‟zidagi nazorat yig‟indisining 
raqami bilan taqqoslaydi. Agar ular mos tushsa, kadr bexato uzatilgan hisoblanadi, 

---

64 
agar mos tushmasa xatolik qayd etiladi. Xatoliklarni tuzatish jo‟natuvchidan (1-nchi 
kompyuter) kadrlarni qayta uzatilish hisobiga amalga oshiriladi. Bu kanal 
pog‟onaning muhim vazifalaridan biri, lekin u barcha texnologiyalarda ham 
qo‟llanilmaydi, ko‟pincha u ishonchsiz aloqa kanallarida ishlatiladi. 
Kanal pog‟ona protokollari kompyuterlar, ko‟priklar, kommutatorlar va 
marshrutizatorlar orqali ishlatiladi. Kompyuterlarda kanal pog‟onaning vazifasini 
tarmoq adapterlari va portlar drayverlari orqali ishlatiladi. Kanal pog‟ona protokoli 
bilan ishlaydigan manzillar (MAS-manzillar) faqat bu tarmoq chegaralarida kadrlarni 
yetkazish uchun ishlatiladi. Tarmoqlar orasida kadrlarni harakatlantirish uchun esa, 
tarmoq pog‟onasidagi manzillar qo‟llaniladi. Global tarmoqlarda kanal pog‟ona 
protokoli faqat qo‟shni bog‟lamalar orasida ma‟lumotlar uzatish vazifasini bajaradi.