|
Taza energiyanı izlew. Energetikanıń tez pát penen rawajlanıwı júdá kóp mashqalardi keltirip shıǵarıp atır . Olardan biri - insaniyat energetikalıq «Ashlıqqa» giriptar bolǵan bola ma? Bul sorawǵa - «jo'q», energiya deficitligi insaniyatqa qáwip salmaydi, sebebi jer júzinde energiya rezervlari jetarli dep juwap qaytarıw múmkin. Atom hám termoyadro energetikası, insaniyattı bir neshe on mıń jıllıqlarda energiya menen támiyinlew qábiletine iye esaplanadı. Ekinshi mashqala - energetikanı jáne de rawajlanıwına jol qoyıw múmkinbe? Ayrim qánigelerdiń pikrine qaraǵanda - «jo'q». Elektr energiyasın islep shıǵarıwdı kóbeytiwdi toqtatıw zárúr, onıń ornına, onı tejep nátiyjeli paydalanıwdı hám energiya dereklerin tejewdi de ámelge asırıw zárúr, bolmasa civilizatsiya apatqa dús keliwi múmkin. Basqalardıń fikiriga kóre, energetikanıń rawajlanıwı, tábiyaat hám insaniyatqa tómendegishe, potensial qáwip jetkiziw múmkin:
• atmosferanıń pataslanıwı ;
• suw háwizleri hám dáryalardıń jılıwı ;
• planeta landshaftınıń izdan chikishi;
• dúnyanıń birpara rayonlarında ıqlımdıń ózgeriwi;
• erning ısıp ketiwi;
• muzlardıń eriwi;
• okean júzesiniń eliriwi hám basqalar.
Biraq bulardıń barlıǵı menen gúresiw hám olardı jónge salıw qılıw múmkin. Energiyanı úlken masshtabda qóllawdan, rawajlanǵan sanaattan hám awıl xojalıǵınan waz keshiw, insaniyattıń kóp bólegin ólimge mahkum etedi. Energiyasız sanaat islep shıǵarıw usılı, tábiyaatqa jáne de unamsız tásir kórsetedi (Mısalı, tóginlersiz hám irrigatsiya usılısız aydalatuǵin jerler hám otlaqlar nabit boladı ). Topıraq ónimliligin asırıw (tóginler hám irrigatsiya ),j erlerdi shólge aylanıwına qarsı gúres, suw menen támiyinlew (Adamlardı, jerlerdi, sanaattı ), gidrotexnikalıq imaratlar hám basqalardı qurıwdı energiyadan paydalanmastán ámelge asırıw múmkin emes. Energetikanıń unamsız aqibetlerinen: Birinshisi-hawa basseyniniń pataslanıwı (altıngugurt oksidi - SO2, ugleroda oksidi - SO2, azot oksidi - RO2, hám uglevodorodlar menen). Tiykarınan kislarod hám azotdan shólkemlesken jer sharı atmosferasınıń salmaǵı 5 x1012 tonnaǵa teń bolıp tabıladı. Bul massaǵa kelip qosılatuǵın qanday da 100 mln. tonna basqa elementler onıń quramına ózgertiw kirite almaǵan sıyaqlı tuyiledi. Biraq bunday emes. Mısalı, kukirt oksidiniń adam ushın múmkin bolǵan konsentraciyası - 30 bólim kukirt oksidine 1. 000. 000. 000 bólim hawa tartılıp ketiwi zárúr. Qalalarda kukirt oksidi 15-20 bólekke tuwrı kelip atır. Bul insan salamatlıǵın jamanlashuviga jáne onı aste ziyańlap ólimge alıp keliwi múmkin. Kómir hám neft ónimleriniń janıwı processinde payda bolatuǵın uwlı zatlı gazlardan hawanı tazalaw usılları jetilisken bolmaǵanlıǵı sebepli bul másele jáne de tereńlesip barıp atır. Ekinshisi - suw háwizlerine ıssı taslamalarni taslaw sebepli átirap -ortalıq temperaturasınıń kóterilip barıwı, bazi bir jaǵdaylarda suw háwizleriniń jılıwı hám ol jaǵdayda kislarodning bar ekenligi sebepli, suw háwizlerinde ózinden zıyanlı elementlar ajıratıwshı mikroorganizmlarning rawajlanıwına qolay sharayat jaratıp beriw kerek Úshinshisi - átirap -ortalıqtı jılıwı nátiyjesinde jasalma energiya qısıqlıǵınıń ortasha 1 m2 ge 0, 03 vattga teńligi. Biraq quyash nurlanıwınıń quwatı bul muǵdardan 10 mıń ese artıq bolǵanlıǵı sebepli, onıń planetaga hesh qanday záleli tiymewi múmkin. Biraq jer júzinde sonday mámleketler bar, olarda jasalma energiya qısıqlıǵı úlken bolıp (mısalı, Yaponiyada 1 m2 ge = 2 vatt tuwrı keledi.), átirap - ortalıqqa qáwip tuwdırıwı múmkin, sebebi ol mikroklimatqa tásir etedi. Jasalma ıssılıqtı quyash nurları energiyasınan 2-3% eliriwi; jer júzindegi ıssılıq balansınıń aynıwına hám ıqlımdıń keskin ózgeriwine alıp keledi. Biraq jerdiń jılıwı tiykarınan parnik effekti hádiysesine baylanıslı.
Parnik effekti - atmosferada payda bolǵan karbonat angidrid gazı, qaytarılǵan infraqızıl nurlardı kosmosqa qaytıwına jol qoymaw hádiysesi bolıp tabıladı. Soniń ushın karbanat angdrid gazı konsentraciyasın belgilengen muǵdardan joqarı bolıwına jol qo'ymaw kerek. Basqa tárepden alıp qaraǵanda, atmosferanıń shań menen qaplaniwi nátiyjesinde, er sharı temperaturasınıń tómenlewi gúzetilip atır (anıqlawlarǵa kóre jer júzinde muzlaw dáwiri, jerdi basqa planetalardan kelgen tıǵız shań bultları menen oralǵanlıǵı sebep bolǵan eken). Qashanǵa shekem energetikanı rawajlandırıw múmkin degen sorawǵa juwap beriw házirshe múmkin emes. Insaniyattıń hár túrlı iskerligi nátiyjesinde, er sharınıń hár túrlı rayonlarında ıqlım ózgeris júz beriwi múmkin (mısalı, dárya suwining kóp bóleginen suwǵarıwda paydalanıw, puwlanıwdıń kóbeyiwi, atmosferada energetikalıq balanstıń qayta bólistiriliwi hám basqalar ) Adamlar o'zalari payda etgen muammaolarni tarqatıp alıw jolların tabıwları múmkin, biraq bul islerdi de energiyasız ámelge asırıp bolmaydı. Soniń ushın «taza energiya» zárúr bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
