1 – mavzu: Maktabgacha oligofrenopedagogika kursining predmeti, vazifasi, maqsadi, metodlari

14 – Mavzu: Aqli zaif bolalarda oddiy matematik tasavvurlarini shakllantirish mazmuni va vazifalari

REJA:

1. 
   Oddiy matematik tasavvurlarni shakllantirish mamuni va vazifalari
   
2. 
   Oddiy matematik tasavvurlarni shakllantirishning usullari
   
3. 
   Miqdoriy tasavvurlarni shakllantirish bo`yicha har g’ir o`quv yilida olib boriladigan ishlari
   
4. 
   Aqli zaif bolalarda o`quv faoliyatining elementar ko`nikmalari
   

Maxsus maktabgacha tarbiya muassasalari sharoitida matematika o`qitishning umumtahlimiy, korrektsion-tarbiyaviy va amaliy vazifalarini hal qilish defektologning kasbiy tayyorgarligiga bog`liq.

Matematika o`qitish aqli zaif bolalarning ma`lum bilim, ko`nikma va malakalarni o`zlashtirib olishlarinigina emas, balki ularning psixik jarayonlarini korrektsiyalash uchun ham imkoniyat yaratadi. Kuzatishlar shuni ko`rsatadiki, maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar uchun aqliy yetishmovchilik xarakterli xususiyatlardandir. Bu hol ularda mavhum umumlashtirishga, atrof muhitdagi narsalar va voqealar o`rtasidagi aloqa hamda bog`liqlikni belgilay olmaslikka, taxlil va sintez qilishga qobiliyat yo`qligida ifodalanadi. Aqli zaif bolaning tafakkuri yaqqol-obrazli situatsion xarakterda bo`ladi va bir qancha o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`ladi.

Aqli zaif bolalarning matematikani muvaffaqiyatli o`zlashtirishlari ko`pincha bir tomondan, ularning matematik bilimlarni o`zlashtirish xususiyatlariga va qiyinchiliklarni hisobga olishga, ikkinchi tomondan aqli zaif bolalarning mavjud imkoniyatlarini hisobga olishga, shuningdek matematika o`qitishni to`g`ri rejalashtirish va tashkil qilishga bog`liq.

Bu bo`limda quyidagi masalalar hal qilib boriladi:

Maxsus bolalar bog`chasining har bir bir guruhida elementar matematik tasavvurlarni rivojlantirishga oid ishlarni tashkil qilish;

Maxsus bolalar bog`chasida mashg`ulotlarni rejalashtirish va tashkil qilish;

Matematika mashg`ulotlariga qo`yiladigan didaktik talablar;

Elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish usullari.

Bu bo`limda maxsus bolalar bog`chasi sharoitida matematika o`qitishning tashkiliy masalalari ochib berilgan.

Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarga ushbu o`quv yilida bir turdagi, keyinchalik esa har xil turdagi buyumlar ichidan taqlid qilish, namunaga qarab, so`z instruktsiyasi bo`yicha bitta va ko`p buyumlarni ajratishga o`rgatishdan ish boshlanadi.

Bir xil va har xil turdagi buyumlar ichidan ikkita va uchta buyumni ajratib, "qancha?" degan savolga javob berishga o`rgatiladi. 1, 2, 3 ta buyumni barmoqlar soniga moslashtirish bo`yicha mashqlar bajartiriladi. Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar 3 ichida buyumlar guruhini ustma-ust qo`yish yoki yonma-yon qo`yish usulidan foydalanib taqqoslaydilar. 3 ichida buyumlarni sanash va "hammasi nechta? degan savolga javob berishga o`rgatiladi.

Kattaligi bo`yicha keskin farq qiluvchi buyumlarni taqqoslash, geometrik jismlardan shar, kub (kubik), uchburchakli prizma (tom), parallelipiped (brusok), geometrik shakllardan kvadrat, doyra, to`g`ri to`rtburchaklarni nomlamasdan farqlashga o`rgatiladi. Kichik guruxda sutkaning keskin farq qiluvchi bo`laklari (kun va tun) bilan tanishtiriladi.

Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar bilan ishni tashkil qilishda didaktik materiallar bilan ishlashi, vazifalarni mahlum tartibda bajara olishi katta ahmiyatga ega. Mashg`ulotga tayyorlanayotgan material, bola uchun amaliy-xayotiy ahamiyatga ega bo`lishi kerak. Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar mashg`ulotda o`zlashtirayotgai bilimlar o`yin va amaliy faoliyatda, kundalik turmushda zarurligini anglab yetishlari lozim.

Matematika o`qitishda defektolog suhbat, ekskursiya, kuzatish, taqqoslash usullari bilan bir qatorda, mo`yqalamda aylantirib chiqib yelimlash, plastilindan berilgan miqdorda sharchalar, kubiklar va boshqa 2 narsalarri yasash kabi amaliy ishlarni va didaktiq xarakatli uyinlarni keng ko`llaydi.

O`qitish jarayonida didaktik o`yinlarning ahamiyati shundan iboratki, ular o`rgatish maqsadlarida o`ylab topiladi, bolalarni o`qitish, tarbiyalash va rivojlantirishga xizmat qiladi. O`yinlar vaqtida paydo bo`ladigan ijobiy tuyg`ular bolalar faoliyatini faollashtiradi. O`yinda bolalar o`zlari payqamagan holda matematik tushunchalarni o`zlashtirib boradilar.

Ko`p buyumlar ichidan taqlid kilish, namunaga qarab so`z instruktsiyasi bo`yicha 4 ta buyumni ajratish, uni sanash, sanalgan buyumlarning natijasini aytish (masalan, hammasi 4 ta quyoncha), 4 ichidagi buyumlar sonini barmoqlar soniga mos keltirishga o`rgatib boriladi. Rasmda turli joyda tasvirlangan buyumlarni idrok etib, miqdorini aytish bo`yicha mashqlar olib boriladi.

4 ichida ikkita guruh buyumlarni yonma-yon va ustma-ust qo`yish usuli orqali taqqoslash malakalari shakllantiriladi. Buyumlarning miqdori, ularning fazoda joylashishi, rangi, shakli, kattaligiga bog`liq emasligini bolalarga misollar asosida tushuntiriladi.

Kattalik bo`yicha buyumlarni taqqoslashga o`rgatiladi. Geometrik shakllar haqida olgan bilimlarini tasviriy faoliyat, o`yin jarayonida qo`llaydilar.

Mashg`ulotlar davomida guruh xonasidagi buyumlarni o`ziga nisbatan mo`ljal olishga o`rgatiladi. Sutka bo`laklaridan ertalab, kunduzi, kechqurunni farqlash bo`yicha mashqlar olib boriladi. Yil fasllaridan kuz, qish, yozning asosiy belgilarini tabiat qo`ynida kuzatish orqali tanishtiriladi va mustahkamlanadi.

Maktabgacha yoshdagi aqlsh zaif bolalar tomonidan bilimlar turli darajada o`zlashtirilishini va materialning asta-sekin o`rganilishini hisobga olish uchun defektolog materialni to`g`ri rejalashtirishi muhim. SHuningdeq defektolog aqli zaif bolalarning bilim imkoniyatlarini hamda ularning bilimlari holatini, ko`nikma va malakalarini aniq, tasavur qilishi shart.

Ushbu guruhda maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarga 5-6 ichida buyumlarning sanasi va natijasini aytish, ko`p buyumlar ichidan so`z instruktsiyasi bo`yicha 4 ta, namuna va taqlid qilish asosida 5 ta buyumni sanab ajratish, 5-6 ichida buyumlar sonini barmoqlar soniga moslashtirishga o`rgatiladi.

Buyumlar guruhini miqdori bo`yicha taqqoslash: kattaligi va miqdori bo`yicha teng, kattaligi bo`yicha bir xil, ammo miqdori bo`yicha turlicha (ko`p, kam), kattaligi va miqdori bo`yicha turli xil 5 ichida ochiq natija bilan 4 ichida yopiq natija bilan arifmetik misollarni yechish bo`yicha mashqlar beriladi. Katta guruhda maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar sodda masalalar tuzish va yechishga o`rgatiladi.

Buyumlarni balandligi, uzunligi, qalinligi bo`yicha solishtirish malakalari shakllantiriladi. Bolalarning turli faoliyatlarida tanish geometrik shakllardan foydalanishga o`rgatish davom ettiriladi hamda ularni qo`lda paypaslab ko`rib, nomlash bo`yicha didaktik o`yinlar qo`llaniladi. Mashg`ulotlarda, kun tartibining barcha vaqtlarida va turli faoliyat jarayonlarida aqli zaif bolalarga fazoda mo`ljal olish bo`yicha ishlar olib boriladi.

Sutka bo`laklarini bir-biridan farqlashga, hafta kunlarining nomini to`g`ri aytishga, to`rt faslning asosiy belgilarini bilishga o`rgatiladi.

Maktabga tayyorlov guruhida kuchli o`zlashtiruvchi bolalar guruhi bilan 10 ichida, kuchsiz o`zlashtiruvchi bolalar bilan 7 ichida sanash malakalari rivojlantirib boriladi.

Ko`p buyumlar ichidan so`z instruktsiyasi bo`yicha beshta buyumni ajratish, beshdan birgacha teskari sanash, 7 ichida berilgan sondan berilgan songacha sanash, 10 ichida to`g`ri sanash malakalari shakllantiriladi. 5 raqami bilan tanishtirib, buyumlar miqdorini ko`rsatilgan raqamlarga, har qaysi raqamni buyumlar miqdoriga moslashtirish bo`yicha amaliy mashqlar olib boriladi. 4-5 soni doirasida sodda masalalar yechishga o`rgatiladi. Buyumlarni teng ikki qismga bo`lish bo`yicha amaliy mashqlar o`tkaziladi.

Maktabga tayyorlov guruhida geometrik shakllar haqidagi tasavvurlari mustahkamlanadi va kengaytiriladi. Bolalar tevarak atrofdan o`ziga tanish shakllarni topadilar, geometrik shakllarni shakli bo`yicha guruhlarga ajratadilar.

O`ziga, boshqa buyum, boshqa odamga nisbatan hamda qog`oz varag`ida mo`ljal olishga o`rgatiladi.

Sutka bo`laklari, hafta kunlari, yil fasllarining asosiy belgilarini aytib berish malakalari shakllantiriladi.