1-– мавзу кириш. Таъминлаш манбалари ва вагонлар электр юкламаларини таснифи

2- Vagonlarni elektr bilan ta’minlashni markaziy va avtonom tizimi. 
 
Мавзу режаси:
 
1.
Вагон электр таъминоти. 
2. Автоном электр таъминот тизими. 
3. Марказлашган электр таъминот тизими.
 
 
Таянч сўзлар: ўзгарувчан ток, ўзгармас ток, аккумулятор батарияси, электр 
иситгич, кучланиш, генератор, ЭЮК,
 
юқори тезлик вагонлари, 
айланиш тезлиги, магнит оқим. 
 
O
c
zgarmas tok generatori yakor (qo‘zg‘aluvchi qism) va stator (qo'zgalmas 
qism) dan tashkil topgan. Yakor valdan iborat bo‘lib, uning o‘rta qismiga 
elektrotexnik po‘lat plastinkalardan yig‘ilgan o‘zakda paz-ariqchalar o‘yilgan va 
ularga ishchi cho‘lg‘amlar joylashadi. 
Chulg‘am o‘lchamlaming bosh va oxirgi uchlari kollektor plastinkalarining 
xo‘rozchaga o‘xshash qismlarga payvandlangan. Bu xo‘rozchalar kollektorni, 
ya’ni tok oluvchi qismni hosil qiladilar. Yakor vali podshipniklarda aylanib, yon 
tomondan podshipnik qalqoni deb ataluvchi moslama bilan berkitilgan. Stator 
po‘lat quyilmadan iborat bo‘lib, uning ichki silindrik yuzasiga qutblar boshmog‘i 
o
c
rnatiladi va boshmoqlarga parallel yoki ketma-ket ulanuvchi uyg‘otuvchi 
cho‘lg‘am g‘altaklari kiygiziladi. 
2.1-rasm. 23.07.01 turdagi generator qurilmasi: 1-korpus; 
2, 12 — podshipnik qalqonlari; 3-podshipnik; 4-shtepselli uzgich; 5-cho‘tkali traversa; 6-
kollektor; 7- olinuvchi qopqoq; 8-qo‘zg‘otish cho‘lg‘ami; 9- yakor; 10-qutb; 11- o‘rnatuvchi 
boshmoq; 13- yakor cho‘lg‘ami; 
14-yiiritma uchun qurilma. 
Hozirgi zamon generatorlarida kuchlanishni rostlash maqsadida 

---

generatorli kuchlanish regulatorlardan foydalaniladi. Bu regulatorlar 
yuqori aniqlik bilan ishlash xususiyatiga ega. 
Avtonom elektr ta’minoti tizimlarida zaxiraviy elektr energiya 
ta’minlagichi sifatida kislotali va ishqorli akkumulator batareyalari 
qo‘llaniladi. 
Avtonom elektr ta’minoti tizimi afzalliklari: 
a) 
tashqi manbalariga bog‘liq emasligi; 
b) 
vagonlar manevrliligining yuqoriligi, ya’ni tizimni har bir 
yo‘nalishda va turli tortuv lokomotivlarida qo^llash mumkinligi. 
Kamchiliklar sifatida quyidagilami aytib o‘tamiz: 
a) 
elektr jihozlari vaznlarining kattaligi;
b) 
lokomotiv tortuv kuchining keragidan ortiqroq qiymat talab etishi 
(10% gacha). Bunga vagon osti generatorlari yuritmalari sababchi bo‘ladi;
v) elektr energiya qiymatining yuqoriligi. 
Avtonom elektr ta’minoti tizimining kamchiliklari zamonaviy 
markazlashgan elektr ta’minotini yaratishiga olib keldi. Uning quyidagi 
variantlari ma’lum: 
a) 
kuchlanish 220, 380, 440 yoki 600 V ga ega bo‘lgan vagon — 
elektrostansiyadan yo‘lovchilar vagonini elektr energiyasi bilan ta’minlash 
(1.3 a-rasm); 
Yo'lovchilarga xizmat ko'rsatish madaniyatini oshirish va yo‘lda komfort 
sharoitlarini yaratish vagonlarni zamonaviy elektr ta’minoti tizimi va puxta ishlovchi 
elektr jihozlari bilan jihozlashni takozo etadi. Tez buziluvchi oziq-ovqat va boshqa 
mahsulotlarni tashish ham sovutgich tizimlarni butun yo‘l davomida puxta ishlashini 
talab etadi. Vagonlarni ta’mirlovchi korxonalarga uzatiladigan elektr energiyasi ham 
uzluksiz va puxta ishlashi zarur. 
Vagon qurilish sanoatining rivoji va an’analari tavsiflari shuni ko'rsatadiki, 
hozirgi zamon vagonlarida elektr energiya iste’mol - chilarining ko‘payishi va ularga 
beriladigan quwat miqdori ortishi kerak ekan. Shuningdek, elektr tarmog‘ini 
soddalashtirish va yengillatish maqsadida energiya ta’minotini o‘zgarmas tok tizimidan 
o‘zgaruvchan tok tizimiga o'tkazish maqsadga muvofiq bo‘lar ekan.
Umuman olganda, yo‘lovchilar tashuvchi vagonlar elektr ta’minoti bir necha 
tizimlarda amalga oshirilishi mumkin, quyida ularni ko‘rib o‘tamiz. 

---