1 – mavzu: Kirish. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish haqida tushunchalar

3 – mavzu: Avtomatika asoslari va elementlari.
Reja:
1.Datchiklar.
2. O’zgartirish qurilmalari.
3.Kuchaytirgichlar.
4.Ijrochi elementlar.
Datchiklar – Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirisni muvoffaqiyatli amalga oshirilishida, fan va texnikaning yangi yutuqlarini natijasida yaratilgan zamonaviy texnika vositalaridan unumli foydalanish muhim orin egallaydi. Avtomatikaning ushbu vositalariga – datchiklar, o’zgartiruvchilar, kuchaytirgichlar, topshiriq beruvchi qurilmalar va ijro etuvchi organlar kiradi. Bu qurilmalarning barchasi avtomatik tizimlarda, boshqariluvchi ob’ekt bilan bog’langan holda, u yoki bu funktsiyalarni bajaradi. Boshqarish xarakteriga, qo’yilgan vazifani hal etish usuliga qarab, datchiklarga qo’yilgan ko’rsatma va tablarga va boshqa xarakteristikalarga ko’ra, ular harakat va ijro turi boyicha bir-biridan farq qilishi mumkin.
Datchiklarning meterologik xarakteristikalarini quyidagi parametrlari bilan tanishib chiqamiz. Datchiklarning statik xarakteristikalari, kirish kattaligining chiqish kattaligida o’zgarishi bilan bog’liq holda namoyon qiladi.
у = f (x),
x – kirish kattaligi;
у – chiqish kattaligi.
Datchikning sezuvchanligi – chiqish kattaligining rivojlanishi, kirish kattaligini rivojlanishining nisbatiga teng,
S = ∆у/∆x
Datchikning sezuvchanlik ostonasi – kirish kattaligining kichik qiymatlari chiqishda signal paydo qilishga chaqiradi.
Datchigining inertligi – chiqish kattaligi vaqt birligi ichida, kirish kattaligiga muvofiq holda qiymatlarni qabul qiladi.
O’lchanayotgan kattalikdan kelayotqan signallar turiga ko’ra, datchiklar – parametrli va generatorli boladi.
Parametrli datchiklar – o’lchanayotgan kattaliklar qaysidir parametrlarni o’zgartirishga harakat qiladi (masalan, qarshilikni o’zgarishi, bosim, induktivlik va bosq.).
Generatorli datchiklar – o’lchanayotgan kattaliklarni o’zgarishida, signallarni generatsiyalashga harakat qiladi (termo elektr yurituvchi kuchni paydo bolishi, fototokni paydo bo’lishi va boshq.). Bunday datchiklar tashqaridan elektr energiyasini talab qilmaydi.
Chiqish signali kirish signali xarakteriga bo’gliq holda, datchiklar: - proportsional, releli, impulsli bo’ladi.
Signallarni o’zgartirish turiga ko’ra datchiklar: - elektrokontaktli; - induktiv; - fotoelektrik; - tenzometrik; - gidravlik bo’ladi.
Avtomatik boshqaruv tizimlardagi vazifasiga kora: - masofa va holat datchiklari bo’ladi.