1 – mavzu: Kirish. Avtomatika va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish haqida tushunchalar

Qidiruv tizimlari – avtomatik tizim bo’lib, boshqariluvchi ob’ektdan chiqayotgan chiqish kattaligi o’zida, kirish kattaligining belgilangan aniqlik sifatlarini namoyon qiladi. Chiqish kattaligidagi ozgarishlar oldindan ma’lum bolmaydi.
Qidiruv tizimlari turli maqsadlarda foydalaniladi. Qidiruv tizimlarining chiqish kattaliklarini, mutlaqo turli fizik kattaliklar deb qaralishi mumkin. Qidiruv tizimlarining eng ko’p tarqalgan turi bo’lib, ob’ekt holati bo’yicha bochqarish tizimlari hisoblanadi. Bunday tizimlarni rostlanuvchi kattaliklari ob’ektni burilish burchagi bo’lganda, uni burchakli yoki chiziqli siljishini masofaviy boshqarish mumkin.

1-g,rasm. Qidiruv tizimlarining funktsional sxemasi.


Qidiruv tizimining kirish vali bilan bog’langan, topshiriq beruvchi elementdan taqqoslash elementiga, α_kir – kirish kattaligi qabul qilinadi (1,g - rasm). Boshqarish ob’ektidan, tizimning chiqish vali bilan bog’langan ishlov berish burchagi α_chiq kattaligining qiymati qabul qilinadi. Taqqoslash elementidan bu qiymatlarni chiqishida solishtirish natijasida, quyidagi muvofiqlashtirish kelib shiqadi,
θ = α_kir – α_chiq
Muvofiqlashtirish signali taqqoslash elementidan chiqqandan so’ng, o’zgartiruvchiga (O’z) qabul qilinadi, bunda θ kuchlanish U₀ - xatolik signaliga proportsional ravishda o’zgaradi.
Ayrim hollarda uzatiluvshi quvvat signali ijro etuvchi dvigatel (M)ni yurgizishga quvvati etarli bo’lmaydi. Buning uchun o’zgartiruvchi bilan ijrochi dvigatel oralig’ida kuchaytiruvchi element kiritiladi.
Adaptiv (o’zi moslanuvchan) tizimlar – avtomatik boshqaruv tizimi bo’lib, boshqariluvchi ob’ektning funktsional harakatlarini qanday tarzda yaxshiroq boshqarilishini avtomatik ozgartirish usuli. Avtomatik boshqarishning oldiga qo’yilgan vazifa va usullariga bog’liq holda, ularni echishda boshqaruvning turli qonuniyati amal qilishi mumkin. Shuning uchun adaptiv tizimlar quyidagi turlarga bo’linadi:
- adaptiv tizimlarni funktsional rostlanishida, boshqariluvchi harakat qaysidir parametrning funktsiyasi bolishi mumkin, misol uchun, surish harakati – kesish kuchlaridan birining funktsiyasi bo’lishi mumkin, kesish tezligi – quvvat funktsiyasi bo’ladi;
- adaptiv tizimlar oraliq (favqulodda) rostlanishida, boshqariluvchi ob’ektda, oraliq qiymatlarini bir yoki bir necha qiymatlarini muvofiqlashtirishni ta’minlaydi;
- adaptiv tizimlarni rostlanishida, barqarorlik me’zonlari jamlanmasi yordamida, ko’plab ko’rsatkichlar hisobga olinadi.
Ushbu m’zonlarga asosan, rostlanuvchi parametrlar va kattaliklarning o’zgarishi amalga oshiriladi. Misol uchun dastgohning zagotovkaga mexanik ishlov berishning yuqori unumdorligini va tannarxini arzonligini ta’minlanishida, parametrlarning barqaror qiymatlari (kesish kuchining tezligi, temperaturа va boshq.).