|
Toshkent iqtisodiy rayoni.
O„zbekiston Respublikasida
Toshkent
viloyatining
salmog„i (foiz hisobida)
Hududi – 3,5
Aholisining soni – 9,5
Yalpi ichki mahsulot - 9,4
Sanoat mahsulotlari – 17,1
Qishloq xo„jaligi mahsulotlari – 12,9
Donli ekin maydoni – 10,7
Paxta ekin maydoni – 7,3
Iqtisodiy rayon ma‟muriy jihatdan Toshkent viloyatidan iborat
bo„lib, uning maydoni 15,6 ming km
2
, aholisi 4560,3 ming kishi (2002).
Bu rayon respublika hududining 3,5 foizini aholisining esa 18 foizini
tashkil etadi. Aholi zichligi 1km
2
ga 292,3 kishi to„g„ri keladi.
Iqtisodiy
rayon
Respublikaning
shimoliy-sharqiy
qismida
joylashgan bo„lib, shimolda Qozog„iston, shimoliy-sharqda Qirg„iziston
va Namangan viloyati, janubda Tojikiston va g„arbda Sirdaryo viloyati
bilan chegaralanadi. Hududining kattaligi bo„yicha iqtisodiy rayonlar
orasida o„rinda turadi.
Tabiiy sharoiti xilma-xil bo„lib, yer yuzasi g„arbdan sharqga
tomon ko„tarilib boradi. Tabiiy resurslarga boy. Ayniqsa mintaqa
215
215
hududida ko„mir, rangli metallar, qurilish materiallari ko„plab topilgan.
Mintaqa xo„jaligining rivojlanganligi bo„yicha respublikada yetakchi
o„rinni egallaydi. Iqtisodiy rayon respublika yalpi sanoat mahsulotining
40 foizga yaqinini beradi: sanoat mahsulotining 3/2 qismi og„ir sanoatga
to„g„ri keladi. Respublikada ishlab chiqariladigan elektr-energiyaning 44
foizini, ko„n-poyafzalning 3/1 qismini o„simlik moyining 30 foizini va
boshqa ko„plab mahsulotlarni yetkazib beradi.
Iqtisodiy rayon aholisi hududlar bo„yicha notekis joylashgan.
Daryo vodiylari sug„oriladigan yerlarda 1km
2
ga 400-450, tog„ yon
bag„irlarida esa 5-10 kishi to„g„ri keladi. Aholisining milliy tarkibi
xilma-xil bo„lib, o„zbeklar ko„pchilikni – 45 foizni, ruslar 15 foizni,
tatarlar 7 foizni, qozoqlar 6,3 foizi, koreyslar 3,2 foizni tashkil etadi.
Bundan tashqari ukrainlar, yaxudiylar, tojiklar va boshqa millatlar ham
istiqomat qilishadi.
Aholisining asosiy qismi shaharlarda yashaydi. Toshkent shahri
bilan qo„shib hisoblaganda 71 foizdan ortadi. Mintaqada 17 ta shahar va
19 ta shaharcha mavjud. Eng yirik shaharlari Toshkent, Angren,
Olmaliq, Chirchiqdir. Bu yerda Toshkent aglomeratsiyasi tashkil topgan
bo„lib, u monotsentrik ahamiyatga egadir.
Toshkent shahri-respublika poytaxti, yirik sanoat, transport
markazidir. Aholisi 2149 ming kishi (2002). Ma‟muriy jihatdan 11 ta
tumanga bo„lingan. U nafaqat Markaziy Osiyo balki MDH dagi eng
yirik shaharlardan biridir. Shaharda respublika sanoat mahsulotlarining
25 foiziga yaqini ishlab chiqariladi. Eng yirik korxonalari O„zbekiston
qishloq xo„jalik mashinasozligi zavodi, Toshkent qishloq xo„jaligi
mashinasozligi zavodi, samolyosozlik va boshqalar.
Asosiy temir yo„llar Toshkent-Orenburg-Moskva, Toshkent-
Tukrmanboshi, Toshkent-Andijon, Toshkent-Dushanbe va boshqalardir.
Havo yo„llari – Toshkentdan-Dehli, Xanoy, Istanbul, Manila, Dubay,
Frankfurt - Mayn va boshqa ko„plab mamlakatlar shaharlari bilan
bog„langan bo„lsa, avtomobil yo„llari orqali Markaziy Osiyo
davlatlarining barchasi bilan bog„langan.
Chirchiq-aholisi soni (142 ming kishi) va sanoat hajmi bo„yicha
Toshkentdan so„ng ikkinchi o„rinda turadi. Shaharda mineral o„g„itlar
ishlab chiqarish, kaprolaktam, qiyin eriydigan va o„tga chidamli metall
qotishmalari, transformator va boshqa korxonalar ishlab turibdi.
Angren – (130 ming kishi) yirik sanoat markazi bo„lib, ko„mir
asosida ishlaydigan korxonalar ko„p. Angren GRES i, rezina texnika
216
216
buyumlari, podzemugolgaz korxonasi, tog„-kon, oltin boyitish va
boshqalar joylashgan.
Olmaliq (114 ming kishi) rayonning asosiy rangli metallurgiya
markazidir. Olmaliq kon-metallurgiya kombinatida mis va rux boyitish,
oltin quyish, sulfat kislota olish va boshqa sexlar ishlab turibdi.
Shaharda kimyo sanoati ham yaxshi rivojlangan, bu yerda plastmassa
idishlar, kir yuvish vositalari, ammofos ishlab chiqarish va boshqalar
yo„lga qo„yilgan.
Iqtisodiy rayonda yoqilg„i energetika majmuasi yaxshi rivojlangan.
Mintaqada respublikaning 45 % ga yaqin elektr energetikasi hosil
qilinadi. Ular Toshkent, Angren, Yangi Angren GRESlari va Chirchiq –
Bo„zsuv kaskadidagi GESlardan olinadi.
Iqtisodiy rayon respulikadla yagona qora metallurgiya markaziga
ham ega. Bekobod metallurgiya zavodi respublikada to„plangan temir-
tersak asosida ishlaydi.
Chirchiq shahrida qiyin eriydigan va o„tga chidamli qotishmalar
kombinati ishlab turibdi. Kombinatda volfram va molibdendan ko„plab
turdagi mahsulotlar ishlab chiqariladi.
Mashinasozlik eng rivojlangan tarmoqlardan biridir. Bu yerda
qishloq
xo„jalik
mashinasozligi
(Toshkent
qishloq
xo„jalik
mashinasozligi, O„zbekiston qishloq xo„jalik mashinasozligi, Chirchiq
qishloq xo„jalik mashinasozligi), elektrotexnika (Toshkentkabel,
Chirchiq transformator, Toshkent elektrotexnika zavodlari), kimyo
mashinasozligi kabilar muhim ahamiyatga egadir. Shuningdek rayonda
samolyosozlik, elektrotexnika (Al-Xorazmiy. Zenit, Mikond) va boshqa
korxonalar ishlab turibdi.
Iqtisodiy rayonda yengil va oziq-ovqat sanoati ham yaxshi
rivojlangan. Ular qishloq xo„jalik mahsulotlarini qayta ishlashga
ixtisoslashgan. Mintaqada yirik paxta tozalash zavodlari, lub zavodlari
mavjud.
Yengil sanotining eng yirik korxonasi Toshkent to„qimachilik
kombinati bo„lib, bu yerda ip gazlama va boshqalar ishlab chiqariladi.
Shuningdek “Malika, Yulduz, Qizil tong” ishlab chiqarish birlashmalari,
Orzu charm-galanteriya, Olmaliq gilam fabrikasi, Toshkent, Chirchiq
Yangiyo„l poyafzal korxonalari ham katta ahamiyatga egadir.
Shu bilan birga mebel, termos, plastmassa mahsulotlar ishlab
chiqarish o„ziga xos o„rinda turadi.
Iqtisodiy rayon qishloq xo„jaligi ham yaxshi rivojlangan. Mintaqa
sabzavot, meva, kanop hamda don yetishtirish bo„yicha oldingi
217
217
o„rinlarda turadi. Bu yerda sholining 11 foiz, kartoshkaning 17,4 foizi
yetishtiriladi. Tog„ yon bag„irlarida lalmikor dehqonchilik, tekisliklarda
esa sug„orib dehqonchilik qilish rivojlangan.
Iqtisodiy
rayon
chorvachiligi
go„sht-sut
yetishtirishga
ixtisoslashgan. Yirik shaharlar atrofida sut-go„sht chorvachiligi ustun
turadi. Qoramollar, cho„chqa va parrandalar shahar atrofida boqilsa,
qo„y va echkilar esa tog„ yon bag„irlarida ko„plab boqiladi. Ayniqsa
angor echkilari boqish yaxshi rivojlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
