1- ma'ruza. Odam va hayvonlar fiziologiyasi faniga kirish

Vitaminlar. Ular organizm uchun energetik qiymatga ega bo’lmasada, iste'mol qilib turiladigan ovqat tarkibida bo’lishi shart. Chunki, vitaminlar organizmda bir umr to’xtovsiz sodir bo’lib turadigan moddalar almashinuvining asosiy kataliza­torlari bo’lib hisoblanadi.
Vitaminlar asosan ikki guruhga, ya'ni suvda va yog’da eruvchilarga bo’linadi, bulardan tashqari yana vitaminlarga o’xshash moddalar ham mavjud. Vitaminlarning turli xil oziq moddalaridagi miqdori, oshqozon-ichak tizilmasidan qon va limfa suyuqliklariga so’rilishi hamda turli organizmlar­ning ularga bo’lgan talabi keng ko’lamda o’zgarib turadi. Gap shundaki, dastavval ular oziq moddalarda bo’ladigan oz miqdordagi fizikaviy va kimyoviy o’zgarishlarga qarab tez o’zgaradi, masalan, iste'mol qilinadigan oziq modda quyoshda ko’proq turib qolsa, yoki qaynatilsa uning tarkibidagi vita­minlarning asosiy qismi parchalanib ketadi. Oziq modda il­iqroq haroratda saqlanganda yoki tarkibidagi kimyoviy mod­dalarning miqdori bir-biriga nisbatan o’zgarganda (muhit reaksiyasining ishqorli yoki kislotalik tomonga og’ishi) ham vitaminlar miqdori keskin o’zgarib ketadi. Bundan tashqari, ba'zi ovqat bilan qabul qilinadigan vitaminlar miqdori yetarli bo’lsada oshqozon-ichak tizilmasida sodir bo’lib tura­digan parchalanish va so’rilish jarayonlarning ma'lum me'yorda bo’lmasligi natijasida organizmda ularga nisbatan tanqislik kuzatiladi. Yana har bir kishining vitaminlarga bo’lgan ehtiyoji yil fasllariga, turmush tarziga qarab tez-tez o’zgarib turadi, masalan, erta bahor paytlari oziq modda­larida vitaminlarning kamayib ketganligi uchun ularga talab oshadi. Homiladorlik payti o’sish davrida hamda turli xil stress holatlarining organizmga intensiv ta'sir qilish paytida ham ko’proq miqdorda vitaminlar iste'mol qilish maqsadga muvofiq. Turli xil oziq moddalardagi vitaminlar haqida keng xalq ommasi orasida ba'zan noto’g’ri tushunchalar mavjud. Masalan, bir necha soat obdon qaynatilgan, yoki uzoq vaqt konservatsiya qilib saqlangan ovqatlarda vitaminlar­ning qariyib bo’lmasliginini ham tushunib yetmaydi. Shuning uchun ham hammamiz sevib yeydigan sumalak tarkibida vita­minlar va boshqa biologik faol moddalar juda kam qolishini ba'zi odamlar farqiga bormaydi.