1 – ma’ruza ijtimoiy ekologiya fani reja

      3.  Ekologik    tizim  (ekotizim)tushunchasi  tarkibi

.  Ekotizimlarning 

biotizimlardan  farqini  organizmlar  va  muhitning  birgalikda  yig‘indisi  holatida 

tasavvur qilish mumkin. 

     E

kologik tizim - bu birgalikda yashovchi har xil turdagi organizmlar va ular 

yashashining shart-sharoitlari bo‘lib, o‘zlarini o‘rab turgan tabiiy muhit bilan 

aloqada bo‘ladilar. 

 

YUqorida qayd etilganidek, ekotizimning alohida yashovchi organizmlarini – 

muhitni  «populyasiya»  -  muhiti,  «tur-muhit»  kabi  turlarini  autekologiya, 

ekotizimning  turini esa sinekologiya o‘rganadi. 

 

Ekotizim huddi biotizim singari ierarxik, shaklda mavjuddir. Biroq ularning 

barchasi  shartli,  ya’ni  yonma-yon  darajalar  bilan  funksional  o‘zaro  bog‘langan. 

SHunday  ekan,  tabiatda    genlar  xo‘jayradan  tashqari  ko‘p  xo‘jayrali  organizm 

tarkibidagi  organlar,  organdagi  xo‘jayralardan  tashqari  yashay  olmaydi 

(moddalarning aylanish va energiyaning paydo bo‘lishi bundan istisno). SHu sababli 

kishilik  jamiyati  jahon  tabiati  bilan  uzviy  bog‘langan.  SHunday  qilib,  bio-  va 

ekotizim bir vaqtda ham diskretli, ham uzluksiz hisoblanadi. 

 

Ekotizimning  muhim  belgilaridan  biri  uning  beo‘lchovligidir.  SHu  nuqtai 

nazardan qaraganda, ekotizimga misol tariqasida (mikroblari bilan tomchi suv ham) 

suv  tomchisini,  ko‘l,  o‘tloq,  cho‘l,  o‘rmon,  biofiltr,  kosmik  kema  kabinasi  va 

boshqalarni  keltirish  mumkin.  SHunday  ekotizimlar  tabiiy  va  sun’iy  (inson 

tomonidan o‘zgartirilgan) bo‘lishi mumkin. 

 

Ekotizimlarda ichki ham tashqi modda va energiya almashinuvi sodir bo‘ladi. 

Ularga  aniq  oziq  zanjiri  hamda  oziq    (trofik)  darajasi  xosdir.  Oziq  zanjirining 

umumiy qonuniyatlar ozuqa sifatida, ikkinchisi uchinchisiga va b.q. xizmat qiladi. 

 

Tashqi  muhit  ta’sirida  o‘zgarish,  ekotizim  tomonidan  javob  ta’sirini  paydo 

qilib, bu o‘zgarishlarni yoki yo‘qotadi yoki ekotizimning o‘zini qayta qurishga olib 

keladi. 

---

 

YUqorida  qayd  qilinganidek,  ekotizimlar  ierarxik  shaklda  tuzilgan.  Biz 

ekotizimlarni  tashqil  etish  darajasiga  qarab  uchta  asosiy  qismga  bo‘lamiz: 

biogeotsenotik, (biogeotsenoz), biom va biosfera tizimi.