1-§. Фалсафа нима дегани? А таърифдаги мураккаблик гар фалсафа сўзининг келиб чиқиши (этимологияси)га эътибор берсак, унинг юнон тилидаги таржимаси «доноликни севаман»

Фалсафанинг предмети
Кўриб турибмизки, фалсафа турли жиҳатларга ва кўп вазифаларни бажаришга қодир. Маънавий фаолиятнинг ўзига хос тури сифатида унга дунёқараш, билим, назариясига доир, услубий, интегратив-синтетик, аксиологик, танқидий, башоратлаш, лойиҳалаш, эвристик ва мафкуравий вазифалар хосдир. Фалсафанинг турли томон ва вазифаларини аниқлаш негизида унинг предмети соҳасини ҳам белгилаш мумкин.
Фалсафанинг мавзу соҳаси «дунё-инсон» тизими ҳисобланади: а) «дунё» тизими, б) «инсон» тизими ва а) улар ўртасидаги ўзаро муносабат тизими. Бу тизимларнинг ўзи турли даражада тасаввур этилган. «Дунё» тушунчасида бир бутун дунё, унинг таркибий қисмлари (мегадунё, макродунё, микродунё; анорганик дунё, органик дунё, ижтимоий дунё ва ҳоказолар), улар ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва ўзаро муносабат тушунилади. «Инсон» тушунчасида алоҳида олинган шахс, турли даражадаги ижтимоий жамоалар, бир бутун жамият тушунилади.
Фалсафани «дунё» ва «инсон» тизимидаги ҳамма нарса ва «инсон»ни «дунё»га бўлган ҳар қандай муносабати қизиқтиравермайди. Фалсафа энг аввало умумийликка, «дунё-инсон» тизимидаги универсал муносабатларга йўналган. Буларга онтологик (борлиқ ҳақида), гносеологик (билиш ҳақида), аксиологик (қадриятлар ҳақида) ва праксиологик муносабатлар киради. Бу муносабатларнинг умумийлиги уларнинг зарур тарздалигини билдиради. Инсонлар қаерда ва қандай даврда яшамасинлар албатта мана шу муносабатлар орқали атроф муҳит билан боғлиқдирлар: улар - шу дунёнинг маҳсули, улар шу дунёни ўрганадилар, уни баҳолайдилар ва ўзгартирадилар.
Шундай қилиб, фалсафа - бу ижтимоий онгнинг ўзига хос шакли, назарий дунёқараш туридир. Бунда инсоннинг дунёга бўлган универсал муносабатлари (онтологик, гносеологик, аксиологик ва праксиологик) категорияларнинг муайян тизими орқали умумийлашган шаклда акс этади ва инсон маданияти ютуқлари синтезланади. Шу билан бир қаторда, фалсафа умумназарий, дунёни яхлитлиги ва биирбутунлигича ўрганадиган фандир.


3-§. Фалсафий билим таркиби