1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

712-yilda Qutayba qo‘shinlari Samarqandga tashlanadi. Bu davrda G‘urak (710–737) Sug‘dga podsho qilib ko‘tarilgan edi. G‘urak arablarga qarshi kurash olib bordi. Kuchlar teng bo‘lmaganligi oqibatida Samarqand taslim bo‘ladi. G‘urak bilan
Qutayba o‘rtasida sulh tuzilib, unga ko‘ra Sug‘d xalifalikka qaram bo‘lib qoladi.
Choch va Farg‘onaning zabt etilishi. 713-yilda Qutayba qo‘shinining bir qismi Choch viloyatiga, o‘zi boshliq asosiy kuch esa Farg‘ona vodiysi tomon yo‘l oladi. Choch vohasi bosib olinib, uning bosh shahri Madinat ash-Shosh va juda ko‘p qal’a va qo‘rg‘onlar hamda qishloqlarga o‘t qo‘yilib vayron etiladi. 715-yilning boshida esa Farg‘ona vodiysini uzil-kesil egallab, Koshg‘argacha kirib boradi. Hamma viloyatlarga arablardan amirlar tayinlanadi. Lekin Qutayba xalifa Sulaymonga qarshi isyon ko‘targani oqibatida Farg‘onada arab askarlari tomonidan o‘ldiriladi.
Yerga egalik shakllari. Arablar Movarounnahrni bosib olgach, bu yerdagi yer mulklar xalifaga qarashli bo‘lib qoldi. Xalifa davlat yerlarini iqto tariqasida in’om qilgan. Davlat yerlari ayrim ⦁ harbiy yo‘lboshchilar va ⦁ amaldorlarga umr bo‘yi yoki mulkka vorislik tariqasida berilgan. Biroq yerlarning asosiy egasi xalifa sanalar va u iqtodorlardan ushr olish huquqiga ega edi. Yirik yer egalari – dehqonlar arab xalifaligi davrida ham o‘z yerlarining egalari bo‘lib qoldilar, biroq ular endilikda ijaradorga aylanib, daromadning ma’lum qismini xalifalik xazinasiga jo‘natish majburiyatini olgan edilar.
VIII asr mobaynida yirik dehqonlar qo‘li ostidagi yer mulklar yuqori arab harbiy mulkdoriga o‘tishi ro‘y beradi. Arab zodagonlarining dehqonlar bilan yaqinlashishi shu davrda kuchaygan. Dehqonlarning arablar bilan yaqinlashuvi, ularni ⦁ istilochilar uchun ishonchli xizmatkorligini ta’minlash bilan bir qatorda, ⦁ yer-mulklari va boshqa boyliklarini muhofaza qilishiga imkoniyat yaratdi. Dehqonlar arablar istilosidan so‘ng xalifalik noibining vakili hisoblangan amirga bo‘ysunganlar. Biroq amir bilan bir qatorda yirik yer egalari – buxorxudotlarning ham mavqeyi baland bo‘lgan. Narshaxiyning ma’lumotlariga ko‘ra, ayrim dehqonlar Buxoro amiri va buxorxudotlar ularning o‘z yerlarini tortib olganligi shikoyatini Xuroson noibiga yetkazganlar.