1-§. Diyorimiz jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri siz ushbu darslikda iv–xv asrlar

* Muhammad Narshaxiy (899–959) – tarixchi olim. Buxoroning Narshax qishlog‘ida tug‘ilgan. “Buxoro tarixi” nomli asarini yozib qoldirgan
* Amir (arabcha – “amr qiluvchi”, “boshliq”, “hokim”) – lashkarboshi, hokim, bek. Arab xalifaligi davrida alohida qo‘shin qo‘mondonlari amir deb atalib, ular odatda zabt etilgan viloyatlarga noib etib tayinlanganlar
* Fath (arabcha) – “egallash”, “zabt etish”, “bosib olish” ma’nosini beradi
* Iqto (arabcha) – chek, taqsimlab berilgan yer, hukmdor tomonidan katta xizmatlari uchun in’om qilingan chek yer
* Ushr (arabcha – “o‘ndan bir”) – idora ishlari uchun daromadning 1/10 hajmi hisobida olinadigan soliq

Movarounnahrdagi qishloqlarda yerlar mayda xo‘jaliklar tomonidan ishlov berilgan. Dehqonlar yerlarni mayda bo‘laklarga taqsimlab ziroatkorlarga – kadivar va kashovarzlarga ijara tarzida bo‘lib berishgan. Buning uchun ziroatkorlar soliq to‘lashgan. Dehqonlar va amirlar soliqning xalifa xazinasiga tushishida vositachilik qilishgan.

10-§. MOVAROUNNAHRDA ISLOM DININING YOYILISHI


Iqtisodiy oqibatlar. Xalifalik o‘lkani zabt etish jarayonida uning deyarli barcha obod dehqonchilik vohalarini, juda ko‘p shahar va qishloqlarga o‘t qo‘yib vayron etdi. Suv inshootlari buzib tashlandi. ekin maydonlari suvsizlikdan qurib qoldi. Zabt etilgan shahar va qishloq aholisidan oltin, kumush, qimmatbaho buyumlar va ko‘plab qurol-yarog‘lar tortib olindi. Sulh tuzishga majbur bo‘lgan Buxoro, Poykand, Sug‘d hukmdorlaridan katta miqdorda boj-u tovonlar undirib olindi. Xalifalik qo‘shinlariga minglab nafar mahalliy yigitlarni jalb etdilar.
Istilochilar harbiy kuchga tayanib, aholidan turli soliqlar undirib, aholini xilma-xil jamoa ishlariga safarbar etadilar. Marv, Poykand, Buxoro va Samarqand kabi shaharlarda shahriston yoki undagi xonadonlarning qoq yarmi arablar va ular bilan birga kelgan ajamlar (eronliklar)ga bo‘shatib beriladi. “Xiroj”, “ushr”, “zakot”, “jizya” kabi soliqlar joriy etiladi.