1- б о б. ЎРта осиеда археология фанининг ривожланиши

Омонқўтон ғор-макони
. Бу макон Самарқанд областидаги Зарафшон тоғ 

---

18 
тизмасининг ғарбий ѐнбағрида жойлашган Омонқўтон қишлоғи яқинида бўлиб, 
Самарқанддан 43—44 км жанубдадир. Ғорнинг кенглиги 1,5 метр, баландлиги 0,9 метр, 
унда чуқурлиги 25 метр чамасидаги маданий қатлам борлиги аниқланган. Ғор-
маконнинг маданий қатламларидан кварц, диорит ва бошқа тош навларидан ясалган 
қирғич ва куракчалар, ўткир учли пойкон ва пластинкалар, нуклеус ва қўл чопқилари каби 
тош қуроллар, учринди ва кўп тош парчалари топилган. Айни вақтда маданий 
қатламлардан осиѐ муфдонлари (архар), қўнғир айиқ, гиена, тоғ эчкисининг суяк 
қолдиқлари, шунингдек ғор девори тагидан тоғ эчкиси ва асл буғунинг калла суяклари ҳам 
топилган. Маконнинг маданий қатламларида ўчоқ-гулхан қолдиқлари ҳам учрайди. 
маданий қатламлар ғорнинг олд ва ўрта қисмидан ҳам, энг ичкари қисмидан ҳам топилган. 
Демак, ибтидоий одамлар ғорнинг олд ва ўрта қисмида ҳам, энг ичкарисида ҳам 
яшаганлар. Ғор ибтидоий одамлар учун узоқ муддатли жой-макон бўлиб хизмат қилган. 
Ғорнинг маданий қатламларидан турли-туман ѐввойи ҳай-вонлар суяк қолдиқлари 
топилиши омонқўтонлик ибтидоий кишиларнинг овчилик билан шуғулланганликларидан 
дарак беради. Аммо омонқўтонликлар фақат овчилик билан шуғулланиб қолмай, балки 
тоғдаги турли хил ўт-ўлан ва дарахтларнинг ѐввойи меваларини териб, уларни овқат 
сифатида истеъмол ҳам килганлар. Омонқўтон ғор-маконидан топилган тош қуроллар 
кўп жиҳатдан Зирабулоқ, Қўтирбулоқ, Гўрдара, Ижонд ҳамда Ваушдан топилган мустье 
даври тош қуролларига ўхшаб кетади. Омонқўтон ғор-маконидан топилган тош қуроллар
мустье даврига мансуб бўлиб, ғорда яшаган одамлар неандерталь типидаги кишиларнинг 
намояндалари эдилар. 
Мустье даврига мансуб бўлган Омонқўтон ғор-макони Ўрта Зарафшондаги ягона 
ѐдгорлик эмас. Кейинги вақтларда олиб борилган археологик қидирув ишлари 
натижасида Самарқанд ва унинг атрофидан мустье даврига мансуб тош қуроллар 
топилди. Чунончи, Самарқанддаги Регистон майдонидан, Афросиѐб харобаси 
майдонидан, шаҳардан 4—5 км жанубдаги Дарғом каналининг чап соҳилидан мустье 
даврига мансуб нуклеуслар, синиқ-учриндилар, қирғичлар, қўл чопқилари ва бошқа 
қуроллар топилди. Мазкур тош қуроллардаи баъзиларинииг четлари кертилган ва 
ретушланган. Демак, мустье даври кишилари ўша вақтларда тоғлик жойларда яшаш билан 
бирга водийга хам кенг тарқала бошлаганлар.